AI VOOR NEDERLAND VERGROTEN VERSNELLEN EN VERBINDEN - NWO
←
→
Transcription du contenu de la page
Si votre navigateur ne rend pas la page correctement, lisez s'il vous plaît le contenu de la page ci-dessous
AIVERGROTEN VERSNELLEN EN VERBINDEN VOOR NEDERLAND
VOORWOORD Dit rapport geeft de aanzet tot een nationale Artificial Intelligence (AI) strategie. Het rapport is opgesteld door AINED, een samenwerking tussen TopTeam ICT, VNO-NCW, ICAI, NWO en TNO, ondersteund door The Boston Consulting Group en DenkWerk. We schrijven dit rapport vanuit de overtuiging dat we in Nederland de mogelijkheden die AI ons nu en in de toekomst kan bieden, nog onvoldoende benutten. In een wereld waarin andere landen volop inzetten op AI en de techniek zich razendsnel ontwikkelt, is het van groot belang om hierin mee te gaan en AI tot nationale prioriteit te maken. Alleen zo kunnen we onze welvaart en internationale concurrentiepositie voor de toekomst veiligstellen. Dit rapport bestaat uit drie delen: 1. Een korte duiding van de recente ontwikkelingen rondom de sleuteltechnologie AI. Deze ontwikkelin- gen vormen mede de aanleiding voor het schrijven van dit rapport. 2. Een overzicht van de stand van zaken van AI in Nederland. We gaan hierbij dieper in op het bedrijfs- leven, fundamenteel en toegepast onderzoek, het onderwijs, het maatschappelijk veld, en de overheid. In deze landschapsfoto’s beschrijven we ook waar men in de verschillende werkgebieden tegenaan loopt en wat ontbreekt om AI in ons land naar een hoger niveau te brengen. 3. Voorstellen voor doelen en acties die onderdeel uit kunnen maken van een nationale AI strategie. Bij het samenstellen van dit rapport hebben we met meer dan 60 partijen gesproken. Een volledige lijst is achter in het rapport opgenomen. Ook hebben we gebruik gemaakt van de aanwezige expertise bij de aan AINED deelnemende organisaties en internationaal bij BCG. We beseffen ons dat het onmogelijk is een compleet en uitputtend beeld te geven van alles wat er in Nederland op het gebied van AI gebeurt. Daarom positioneren we dit rapport uitdrukkelijk als de aanzet tot de ontwikkeling van een nationale strategie. Een overkoepelend initiatief van partijen uit de verschil- lende werkgebieden kan hier gezamenlijk vervolg aan geven, door de concrete doelen en acties door te ontwikkelen. Nederland kan daarbij bogen op ervaring en succes in het samenwerken in de ‘triple helix’ van overheid, bedrijfsleven en wetenschap. Door een team samen te stellen uit de verschillende werkge- bieden, kunnen we de kansen en implicaties voor de samenleving (technologisch, ethisch en juridisch) integraal meenemen.
Hebban olla vogola nestas hagunnan
hinase hic enda thu wat unbitat ghe nu
ANONIEM, CA. 1100
Hebben alle vogels nesten begonnen
behalve ik en jij, wat wacht ge nuARTIFICIAL INTELLIGENCE: HEDENDAAGSE PROMETHEUS
Artificial Intelligence (AI) gaat als sleuteltechno- regels. Dit noemen we kennistechnologie. Het
logie de wereld net zo ingrijpend veranderen als kunnen opstellen van een samenhangende set
de industriële revolutie dat in de 18e en 19e eeuw kennisregels is een essentiële voorwaarde voor
heeft gedaan. Vijf jaar geleden was het ondenkbaar kennistechnologie. Een algoritme beredeneert
dat AI betrouwbaardere diagnoses kon stellen dan vanuit deze regels de meest waarschijnlijke oplos-
een medisch specialist. Ook was het ondenkbaar sing voor een bepaald probleem, bijvoorbeeld de
dat AI ons beter zou kennen dan onze partner, kortste route naar een bestemming of de meest
door alleen naar onze Facebook-likes te kijken. Net waarschijnlijke verklaring voor een verzameling
zo, is het moeilijk te voorspellen wat AI over vijf, ziekteverschijnselen. Dit maakt kennistechnolo-
tien of vijftien jaar voor ons zal kunnen beteke- gie geschikt voor situaties waar besluitvorming
nen. Sundar Pichai, topman van Google, zei daar gedreven wordt door regels, maar minder geschikt
in februari 2018 over: “AI is één van de belangrijk- voor situaties waar perceptieve gegevens – zoals
ste onderwerpen waar de mensheid aan werkt en beeld, geluid, intuïtie, emotie of ervaring – die
zal meer impact hebben dan elektriciteit of vuur.” moeilijk in expliciete regels te vangen zijn, een rol
spelen.
De opkomst van AI
AI is het deel van de informatica dat zich AI is het deel van de informatica dat zich richt op
systemen die functies uitvoeren die we normaal
We bevinden ons nu in de bloeiperiode van
de tweede generatie AI: machine learning. Bij
machine learning heeft het systeem geen vooraf
richt op systemen die functies uitvoeren die gesproken associëren met het menselijk brein,
zoals, leren, omgaan met onduidelijkheid, pro-
blemen oplossen, emoties herkennen en zelfs
geformuleerde regels nodig. Het systeem leert uit
grote hoeveelheden voorbeelddata zelf wat het
juiste antwoord of de juiste oplossing is. Voor-
we normaal gesproken associëren met het creatief zijn. AI gebruikt daarbij regels door men-
sen geformuleerd, of leert zelf uit voorbeelddata
waarde is dat de voorbeelddata is voorzien van
zogenaamde ‘labels’. Een label is een beschrijving
van de correcte uitkomst bij een specifieke input.
menselijk brein, zoals, leren, omgaan met AI heeft een lange historie. De eerste genera-
tie succesvolle AI-systemen, rond 2000 op haar
hoogtepunt, werkt vanuit expliciet geformuleerde
Denk bijvoorbeeld aan een AI-algoritme dat dok-
toren helpt beoordelen of een patiënt een bot-
breuk heeft. De doktoren voeden het algoritme
onduidelijkheid, problemen oplossen, emoties AI kent lange geschiedenis, maar laat nu echt versnelling zien
herkennen en zelfs creatief zijn
Vibrancy index1 : het aantal publicaties, opleidingsplekken en venture
capital investeringen wereldwijd
8
6
X6
4
2
0
1950 Alan Turing 1979 Kunihiko Fukushima 2006 Universiteit 2018 AI Go
stelt intelligentietest publiceert theorie neurale van Toronto software verslaat
voor computers netwerken ontwikkelt concept Europees
voor. Het begrip AI Deep Learning kampioen
word in 1954 door
McCarthy
voorgesteld
Bron: https://aiindex.org, BCG analyse
6 AI VOOR NEDERLAND VERGROTEN,VERSNELLEN EN VERBINDEN 1met stapels röntgenfoto’s waarop ze hebben aan- Meer data = meer succes Een andere beperking is dat AI-systemen niet er vandaag al zijn, is het niet ondenkbaar dat AI
gegeven of er sprake is van een botbreuk, de zoge- kunnen uitleggen hoe ze tot een bepaalde uit- bepaalde banen in de toekomst overbodig maakt.
naamde ‘training’. Op basis van al deze foto’s AI is een grote toevoeging aan informatieverwer- komst komen. Voor veel toepassingen is dat Aan de andere kant biedt AI de kans om onze
beoordeelt het algoritme of in de foto van de kende processen, zolang genoeg voorbeelddata geen beperking, maar wanneer we een verkla- arbeidsproductiviteit op peil te houden in een sterk
nieuwe patiënt een botbreuk is te zien. Vergelijk- beschikbaar is. Bedrijven als Google en Facebook ring voor een keuze willen zien, bijvoorbeeld in de vergrijzende samenleving. Voor de werkgelegen-
bare algoritmes kunnen reclameboodschappen spelen hier op in, door hun dienst gratis beschik- rechtspraak, is deze eigenschap wel degelijk een heid geldt: ja, er zullen banen verdwijnen, maar er
aandragen die aansluiten bij je interesses of voor- baar te stellen en daarmee strategisch relevante belemmering. Daarnaast is het formuleren van zullen ook nieuwe banen voor in de plaats komen.8
spellen wanneer extra rij- of vluchtstroken op de data te verzamelen. Door te analyseren op welk een expliciet en ondubbelzinnig doel vaak een
snelweg moet worden opengesteld. Allemaal situ- zoekresultaat we klikken, wat we liken en welk oversimplificatie. In de echte wereld maken we Een andere zorg is het doembeeld van intelli-
aties waar voorbeelden beter de gewenste uit- hotel we boeken, creëren we aan de ene kant gela- onder andere afwegingen tussen korte- en lange- gente machines die ons overheersen. Dit beeld is
komst uitdrukken dan vooraf geformuleerde belde data – wat zijn de beste zoekresultaten of de termijndoelen. Zulke afwegingen kunnen AI-sys- in het leven geroepen door sciencefictionauteurs
regels. meest attractieve aanbiedingen – en tegelijkertijd temen voorlopig niet maken. en Hollywoodstudio’s. We zijn echter wel dicht-
patronen die helpen ons gedrag en bij AI-toepassingen zoals autonome voertuigen
Dataopslag is vandaag zo’n zes onze voorkeuren te voorspellen. Deze
informatie gebruiken ze vervolgens
om hun algoritmes beter te trainen
Enorm maatschappelijk potentieel, met reële
aandachtspunten
en zorgrobots. Dat stelt ons voor de uitdaging om
deze systemen zo te ontwerpen dat ze doen wat
wij willen, in situaties waar sociale, ethische of
miljoen keer goedkoper dan in 1980 en om geld te verdienen met bijvoor-
beeld advertenties. Maar ook andere
bedrijven en instanties proberen data
AI heeft een general purpose karakter, waardoor
de opkomst van deze technologie de hele econo-
mie zal raken. Zo voorziet 86% van de bedrijven
juridische waarden moeten worden afgewogen.
Dat deze zorgen terecht zijn en aandacht ver-
AI is nu wereldwijd aan het versnellen: in tien jaar- te genereren en te verzamelen, zoals supermark- dat AI een grote impact zal hebben op hun sector.2 dienen, staat buiten kijf. Daarom werken we aan
tijd zien we een verzesvoudiging in de ‘vibrancy ten die werken met persoonlijke klantenkaarten. Dit effect zal naar voren komen in hogere produc- oplossingen die de economische en maatschap-
index’: een combinatie van gepubliceerde arti- Uiteindelijk zijn de bedrijven of organisaties met tiviteit en efficiënter gebruik van onze resources. pelijke kansen benutten met aandacht voor deze
kelen, opleidingsplekken en investeringen op het de meeste en best gelabelde data het beste geposi- Onderzoek onderstreept dit: pioniers in AI hebben reële zorgen.
gebied van AI.1 De wereldwijde versnelling van AI tioneerd voor toekomstig succes. vergeleken met hun concurrenten tot 15% hogere
wordt veroorzaakt door een aantal ontwikkelin- winstmarges. 3 Het behalen van deze effecten Wereldwijd is een grote versnelling gaande:
gen. De hoeveelheid beschikbare data is exponen- AI kent nog veel uitdagingen en daagt ons draagt bij aan het verbeteren van de concurren- “winner takes all”
tieel gegroeid, zowel de hoeveelheid data die we tegelijkertijd uit na te denken over fundamentele tiepositie van Nederlandse bedrijven. Schattingen
meten als opslaan. Dataopslag is vandaag zo’n zes vragen voor de impact van AI in de wereldwereld lopen De wiskundige concepten achter AI zijn niet
miljoen keer goedkoper dan in 1980. Paste op een uiteen van 105 miljard tot 16 biljoen, waarvan – als nieuw. Sterker nog, ze bestaan al tientallen jaren.
floppy disk slechts 1,44 MB, op een USB-stick kun AI is nooit 100 procent foutloos en de accuratesse we dit relatief voor bbp berekenen – ongeveer 1 Op veel plaatsen ter wereld heeft men de potentie
je tegenwoordig 128 GB kwijt. Een ander stukje hangt onder andere af van de hoeveelheid data, miljard tot 200 miljard Nederland toe zou komen.4 5 van AI al jaren onderkend. Toch hebben de groot-
van de puzzel is rekenkracht. Om tot een beslis- de kwaliteit en diversiteit van data en labels, en de ste doorbraken op het gebied van AI juist de laatste
sing te komen, doorloopt AI heel veel data en heel beschikbare rekenkracht. Maar voor nagenoeg alle Daarnaast zal AI een grote positieve maatschap- jaren, of zelfs maanden, plaatsgevonden.
veel parameters. Door toegenomen rekenkracht praktijktoepassingen is de vraag naar foutloosheid pelijke impact hebben, zowel in Nederland als
kan AI haar berekeningen steeds sneller uitvoe- irrelevant. AI is geen alwetende en alkunnende erbuiten. AI raakt zo aan veel van de Duurzame Dat zien we terug in de ambities die de afgelopen
ren. Daarnaast zijn ook de kosten van rekenkracht technologie, het ondersteunt de mens. En het Ontwikkelingsdoelstellingen van de VN.6 Efficiën- periode in sneltreinvaart werden aangekondigd
enorm gedaald: rekenkracht is vandaag zo’n tien aantal toepassingen waarin AI ons in staat stelt om tere inzet van de resources helpt bij het bestrijden door buitenlandse overheden. Zo heeft China de
miljoen keer goedkoper dan in 1980. En ook het beter, sneller en consistenter te presteren, neemt van het wereldvoedselprobleem en bij verminde- ambitie uitgesproken om in 2030 wereldleider te
gebruik van AI wordt steeds toegankelijker door de snel toe. ring van de vervuiling van de aarde. Als concreet zijn in AI, heeft de Europese Commissie recent
beschikbaarheid van software, zoals TensorFlow, voorbeeld hiervan leiden AI-toepassingen in Pit- 2,5 miljard vrijgemaakt, en heeft president Macron
Caffe en Torch. Toch kent AI ook duidelijke beperkingen. Zo is tsburgh tot een reistijdsvermindering van 15 tot 20 een Franse AI-strategie gelanceerd die zich richt
de kennis die een AI-systeem ontwikkelt alleen procent en een CO2-reductie van 20 procent, wat op AI-autonomie. In het Verenigd Koninkrijk zien
AI gaat de kernprocessen van zowel individuele geschikt voor die specifieke toepassing. Een algo- nog verder verbeterd kan worden – ook op het vlak we de AI Sector Deal, gericht op talent en econo-
organisaties en bedrijven als van gehele (waarde) ritme dat is ontworpen om oogziektes te herken- van ongelukken - door de inzet van zelfrijdende mische meerwaarde, en Duitsland zal binnenkort
ketens raken. Met name de ontwikkelingen in nen, werkt alleen daarvoor. Individuele elementen auto’s.7 haar AI-strategie lanceren, gericht op industriële
machine learning leiden er toe dat alle sectoren van het leerprogramma kunnen mogelijk elders productie en vergrijzing.
zullen moeten nadenken over nieuwe bedrijfs- en worden gebruikt, maar automatisch overzetten Data als succesbepaler moedigt bedrijven aan
businessmodellen. van geleerde kennis lukt (nog) zelden. Hoe goed om zoveel mogelijk over ons te weten te komen, In dat geweld zal Nederland snel positie moeten
AI-systemen ook presteren, er bestaat geen algo- waardoor privacy onder druk komt. Ook het effect nemen, want toekijken vanaf de zijlijn kan ons
ritme dat alle kennis kan leren uit alle beschikbare van AI op werkgelegenheid is een terugkomende op grote achterstand zetten. AI is geen opzich-
data. zorg. Als we extrapoleren welke mogelijkheden zelfstaande technologische ontwikkeling, maar
2 AI VOOR NEDERLAND VERGROTEN,VERSNELLEN EN VERBINDEN 3Meeste landen, ook in Europa, hebben een AI strategie gedefinieerd
Land Naam strategie
Conclusie: Nederland moet zich positioneren en Een belangrijke en urgente stap voor Neder-
actie nemen land is het formuleren van een nationale strategie
2017 Maart Canada Pan-Canadian Al strategy om met focus in doelen en middelen een onder-
AI ontwikkelt razendsnel en landen om ons heen scheidende Nederlandse positie te realiseren. Dit
Japan AI Technology Strategy
proberen sinds een aantal jaren een plek te ver- geeft niet alleen houvast aan bedrijven en kennis-
Mei Singapore AI Singapore Announced overen in de kopgroep 9 . Dit doen zij met een nati- instellingen in termen van toekomstvisie en finan-
onale strategie en forse investeringen. Aangezien ciering, maar zorgt ook voor tijdige onderkenning
Juli China Next Generation AI plan
AI een generieke technologie is, zal het bijna alle en mitigatie van potentiële risico’s. Er zijn veel
Oktober Ver. Arabische Emiraten AI Strategy 2031 aspecten van onze economie en maatschap- sterktes en initiatieven op het gebied van AI waar
pij raken. Het winner-takes-all effect vergroot het we op kunnen bouwen. We moeten de kansen die
December China Three-year action plan
belang nog meer meer om als land zelf aan de slag AI onze samenleving biedt verzilveren door het
Finland Finland’s AI Strategy te gaan met AI. volume te vergroten, te versnellen en te verbinden.
2018 Januari Kenia Blockchain and AI Task Force
Taiwan Budget for AI In tegenstelling tot normale leereffecten ‘lekt’ het de tijd omdat het algoritme dat voorloopt ook het
concurrentievoordeel van een vroege start bij beste is en dus het meest gebruikt wordt. En met
Denemarken Strategy for Digital Growth
AI niet weg. Het eigendom van een getraind AI- dit gebruik worden weer nieuwe trainingsdata
Maart Italië AI at the Service of Citizens systeem (d.w.z., de combinatie van algoritmen en leerpunten gecreëerd, waardoor de voorloper
en met name de gebruikte trainingsdata) kan verder uitloopt. Dit is wat platformbedrijven
Frankrijk France’s AI strategy
namelijk volledig bij de ontwikkelaar blijven. Dit is Facebook, Google, Alibaba, en Tencent zo groot
April Verenigd koninkrijk AI Sector Deal anders dan voor traditionele producten en services, heeft gemaakt. Deze partijen houden hun AI in
waar veel meer kruisbestuiving plaatsvindt bezit, terwijl zij de inzichten (“deze persoon is
Mei Autralië Australian Budget door mensen die tussen bedrijven in dezelfde waarschijnlijk geïnteresseerd in het kopen van
Verenigde Staten White House Summit on AI sector wisselen en kennis en ervaring met zich een nieuwe racefiets”) verkopen als deel van hun
meebrengen, of meerdere bedrijven in één sector businessmodel. Zo zien we dat vroeg beginnen
Zuid Korea AI R&D die dezelfde productietechniek inkopen. Met AI belangrijk is om niet onoverkomelijk achterop te
Juni Zweden Sweden’s AI Strategy kan het bedrijf alle data en de daarmee getrainde raken en anderen winner-takes-all effecten te zien
algoritmen zelf houden. De unieke combinatie creëren. Dit is een reden temeer om als bedrijf of
India National Strategy for AI van die twee creëert het concurrentievoordeel land vroegtijdig te beginnen met het ontwikkelen
Mexico Towards an AI Strategy in
dat geëxploiteerd kan worden. Deze voorsprong en opschalen van AI-projecten naar de markt,
Mexico wordt groter, in plaats van kleiner, over de loop van waar groei en data kunnen worden verkregen.
December Duitsland Herfst 2018: Germany’s AI
Strategy In AI “lekt” het leren niet, waardoor first-movers winnen
Europese Unie Herfst: EU’s AI Strategy Kosten/eenheid (log) Foutenmarge (log)
10,0 100,0%
2019 Nederland ? 2016
2018 2017
10,0% 2019 2018
Bron: Politics + AI 2020
1,0 2019
een fundamentele omwenteling met ingrijpende Datzelfde buitenland zal AI inzetten in de Neder- 1,0%
gevolgen voor elke uithoek van de maatschap- landse markt, omdat data en diensten niet aan
pij. Zolang we de regie leggen bij internationale landsgrenzen zijn gebonden. De vraag hoe lang 0,1 0,1%
bedrijven en andere overheden, zijn we afhanke- Nederlandse bedrijven nog eigenaar zijn van hun Cumulatief volume Kwantiteit data
lijk van hoe zij de balans leggen tussen economi- kernprocessen is een existentiële. Wanneer de
sche en maatschappelijke kansen enerzijds en het kernprocessen van organisaties informatiever-
reëel adresseren van de ethische en maatschappe- werkend zijn, kan een derde partij met toegang Partij A Partij B
lijke zorgen anderzijds. Daarbij is een winner-ta- tot deze data een alternatief model daarvoor ont- Links: in traditionele innovatie lift partij B mee op Rechts: In AI innovatie zal partij B door een bijna
kes-all-scenario reëel. Bedrijven zullen, wanneer wikkelen, zoals we bijvoorbeeld zien bij Uber en de kennis die partij A opdoet in eerdere versies. identieke leercurve heen moeten als partij A. Wan-
Nederland onvoldoende faciliteert, hun onder- Adyen. Door AI-gedreven disrupties kunnen plots Hoewel partij B later innoveert, heeft deze partij neer partij B later begint en loopt hiermee een ach-
zoek en innovatie naar het buitenland verplaatsen. van buiten komen. direct vergelijkbare kosten aan partij A. terstand op wanneer het later begint met innovatie.
4 AI VOOR NEDERLAND VERGROTEN,VERSNELLEN EN VERBINDEN 5WAAR STAAT NEDERLAND
Aan de hand van vijf domeinen – bedrijfsleven, onderwijs, Bedrijfsleven: veel potentieel, maar versnelling wetenschappelijke productie daalt, van ongeveer
onderzoek, maatschappelijk veld, overheid – brengen we is nodig 3 procent van de wereldoutput in 2011 tot minder
in beeld waar Nederland staat op AI-gebied. In de volgende dan 1 procent in 2017. Nederland kan met een dui-
secties lichten we per werkgebied de stand van zaken nader toe. Het merendeel van de Nederlandse bedrij- delijke keuze voor meer publiek-privaat onderzoek
ven herkent de potentiële impact van AI op hun op het gebied van AI en de beschikbaarheid van
eigen activiteiten en geeft aan dat de inzet van adequate (onderzoeks)financiering zijn positie in
AI prioriteit moet krijgen. We zien dat een aan- internationale context en zijn aantrekkingskracht
tal Nederlandse bedrijven serieus inzetten op AI. voor AI-talent aanzienlijk versterken.
Daarentegen bevinden de AI-activiteiten zich
bij de meeste bedrijven nog in de plannings- of Maatschappelijke veld: evenwichtige inbedding
pilotfase, en meer in de periferie dan in de kern. nodig
Maar de adoptie onder het MKB en het aantal start-
ups en scale-ups moet fors omhoog. Gemiddeld Diverse rapporten en overheidsagenda’s wijzen
genomen kan het bedrijfsleven geholpen wor- – behalve op de voordelen – op de bedreigingen
den met meer kennis, meer talent, bruikbaardere en risico’s van AI (Rathenau, WRR, Nederlandse
data, en met heldere en behulpzame regelgeving. Digitaliseringsstrategie, DIGIbeter). Waar op ter-
In het oplossen van deze belemmeringen ziet het mijn sommige banen en wellicht bedrijven zul-
bedrijfsleven een grotere rol voor de overheid. len verdwijnen, zullen andere banen en bedrijven
ontstaan. Dit vergt aanpassing van onderwijs-
Onderwijs: sterke groei, tekort aan capaciteit instellingen, werkgelegenheidsinstanties, en
werknemers. We zien toenemende maatschappe-
Op universiteiten en HBO’s zien we een sterke groei lijke en politieke aandacht voor de ethische aspec-
in de vraag naar Computer Science en AI-gerela- ten van AI, omdat gelijke behandeling, autonomie
teerde opleidingsplaatsen. De capaciteit is hier nog en menselijke waardigheid onder druk kunnen
niet voldoende op afgestemd. We zien dat steeds komen te staan. Gegeven de snelheid waarmee AI
minder middelbare scholen het vak Informatica zich ontwikkelt, zullen we in parallel met de ont-
aanbieden door een tekort aan geschikte docen- wikkeling van AI voortvarend aan de slag moeten
ten. Op een aantal plekken in het basisonderwijs om beleid en regulering vorm te geven.
zien we mooie initiatieven waarbij leerlingen in
aanraking komen met onderwerpen als coderen. Overheid: een start is gemaakt
Nederland ICT heeft de noodklok geluid over de
beroepsbevolking die op grote schaal digitaal zou Bij de Nederlandse overheid zien we op meer-
moeten worden bijgeschoold. We zien dat speci- dere plekken kleinschalige experimenten en
fiek op het gebied van AI nagenoeg geen diep- beleidsmatige verkenningen met AI. Op bestuur-
gaand bijscholingsaanbod bestaat. Het ontbreekt lijk niveau zien we een afwachtende en reactieve
Nederland vooralsnog aan een systeembrede aan- houding. Eén van de oorzaken hiervoor is dat de
pak voor de toegenomen vraag naar AI-gerela- overheid de impact van AI op de samenleving nog
teerde opleidingen op alle opleidingsniveaus. onvoldoende herkent. Daarbij staat het gebruik
van AI door landelijke en regionale overheden nog
Onderzoek: hoge kwaliteit en impact, volume in de kinderschoenen. Waar men voorzichtige
moet omhoog pogingen onderneemt, stuit men op de lage kwa-
liteit van data en zijn de benodigde capaciteiten
De kwaliteit van het Nederlandse computer sci- onvoldoende aanwezig. Wat betreft regelgeving
ence onderzoek is excellent en van wereld- heeft de overheid met name aandacht voor risico’s
niveau; in de AI speelde het al in de jaren ‘70 en minder voor kansen. Daarnaast wordt regel-
een leidende rol. Ook bestaan er in diverse eco- geving te vaak eenzijdig vanuit juridisch, ethisch
systemen publiek-private samenwerkingen op of technisch standpunt bekeken en te weinig
het gebied van AI. Tegelijkertijd zien we dat de holistisch.
6 AI VOOR NEDERLAND VERGROTEN,VERSNELLEN EN VERBINDEN 7BEDRIJFSLEVEN
VEEL POTENTIE, MAAR VERSNELLING IS NODIG
Hoe het Nederlandse bedrijfsleven omgaat met groeiend aantal start-ups. Hiermee staat Neder-
AI is onmogelijk in een paar pagina’s volledig te land qua aantal start-ups gericht op AI op de 18e
beschrijven. Het speelveld is immens – van snel plaats wereldwijd.11
groeiende start-ups en kleine eenmanszaken tot
het MKB en grote multinationals – en de verschil- Het blijkt Nederlandse start-ups in het algemeen
len per sector en per activiteit zijn groot. Daarom lastig om uit te groeien tot een bedrijf van inter-
beperken we ons in dit hoofdstuk tot het samen- nationaal niveau. Volgens onderzoek van Dutch
vatten van trends die voor het hele landschap lij- BaseCamp lukt dat maar 0,4 procent van alle
ken te gelden. Hiertoe baseren we ons onder Nederlandse start-ups.12 Voor Nederland zou dat
andere op bestaande rapporten, interviews met beteken dat maar 1 van de huidige 200 AI-start-
circa 20 bedrijven van start-ups tot multinationals, ups echt doorgroeit. Dat is te weinig. Belangrijke
en een eigen enquête. oorzaken liggen bij het gebrek aan groeikapitaal
op dit gebied.
Nederland kent een aantal koplopers op AI
terrein Grootste deel van de bedrijven past AI wel toe en
ziet de enorme potentie van AI
Nederland heeft een aantal bedrijven die voor-
oplopen op het gebied van AI. Voorbeelden zijn Het merendeel van de Nederlandse bedrijven her-
TomTom, Booking.com, Euvision en Scyfer. De kent de potentiële impact van AI op hun eigen
laatste drie bedrijven zijn nu in Amerikaanse activiteiten. Met name op de lange termijn onder-
handen, wat consequenties kan hebben voor het schrijven alle bedrijven die deel hebben genomen
eigendom van de data en de ontwikkelde techno- aan onze interviews en enquêtes deze verwach-
logie. Nederland kent bovendien meer dan 200 AI ting. Dit geldt voor bedrijven van iedere omvang.
start-ups.10 Deze start-ups omspannen een breed Ook worden er veel AI pilots uitgevoerd. Onder-
scala aan sectoren en functies. De aanwezig- zoek wijst ook uit dat Nederlandse bedrijven op dit
heid van een aantal accelerators en supportpun- gebied niet onder doen aan andere Europese lan-
ten, zoals Rockstart, Startup Bootcamp, Startup den.13 Zie hieronder.
Delta, Yes!Delft en UtrechtInc, dragen bij aan een
Meeste respondenten gebruiken AI in pilots, over het algemeen vergelijkbaar niveau met Europa
% van bedrijven bezig met AI
45
39
28 28
22
9 7 9 9 4
Geen Gepland Pilots Geïmplementeerd Geavanceerd
Nederland Europa
Bron: EY en Microsoft, Artificial Intelligence in The Netherlands, oktober 2018
8 AI VOOR NEDERLAND VERGROTEN,VERSNELLEN EN VERBINDEN 9AI staat duidelijk op de agenda, maar er zijn ver- andere oplossing is samenwerking tussen univer- niet-persoonsgebonden). Daarbij ontstaan vrijwel Bedrijfsleven is zelf aan zet, maar ziet een
beterpunten. Zo blijkt dat nog weinig bedrijven siteiten en bedrijven. ICAI, dat samenwerkt met direct vragen over wie de eigenaar is van algorit- belangrijke rol voor de overheid
AI betrekken bij kernprocessen. Uit de interviews Ahold Delhaize, Bosch en Qualcomm, is hier een men en data.17 Deze problematiek ligt grotendeels
blijkt dat veel bedrijven worstelen met de ontwik- goed en grootschalig Nederlands voorbeeld van, in het private domein. Om belemmeringen in regelgeving, data en talent
keling van nieuwe businessmodellen op basis van alsmede de nieuw opgezette Jheronimus Bosch weg te nemen, zien bedrijven een rol voor de over-
AI. Daarmee wordt de potentie van AI nog onvol- Academy of Data Science. Breder zien we ook de heid. Meer dan 90 procent van de ondervraagde
doende benut. samenwerking tussen het Havenbedrijf Rotter- bedrijven geeft aan dat de overheid AI-onderwijs
dam en het Data Analytics Development Program meer zou moeten stimuleren dan nu gebeurt.18
Bijzondere aandacht vraagt daarbij de toepassing van de UvA. Daarnaast zou de overheid een belangrijke rol
van AI in het MKB. Onze enquête en ander onder- moeten spelen in het opstellen van wet- en regel-
zoek laten zien dat vooral het MKB zich nog wei- Een andere belangrijke barrière voor bedrijven om geving, en vindt minder dan 10 procent dat de
nig bewust is van de mogelijkheden van AI. 14 AI in te zetten, is de onduidelijkheid in regelge- overheid deze rol nu voldoende oppakt. Ook zou
ving. Dit heeft een negatieve uitwerking op onder de overheid een rol kunnen spelen door in AI te
Bedrijven zien drie belemmeringen: talent, data andere de beschikbaarheid van data. Zo zien we investeren en best practices en succesverhalen te
en regelgeving dat Europese regelgeving, in de vorm van AVG, delen.
het gebruik van persoonsgebonden data inperkt.
Bedrijven hebben moeite talentvolle AI-profes- Ook zien we dat onzekerheid en onduidelijkheid Bedrijven zien belangrijke rol voor overheid in AI, maar weinig activiteit
sionals aan zich te binden. Dat komt deels door omtrent de huidige regels het delen van dit soort
het tekort in opleidingsplaatsen op universiteiten. data bemoeilijken. We zien bijvoorbeeld een aantal Welke overheidsactiviteiten Welke overheidsactiviteiten
Aansprekende bedrijven weten talent uit het bui- ziekenhuizen dat hersenscans niet deelt met par- zouden waardevol zijn ziet u momenteel
tenland te halen. Helaas is deze oplossing voor de tijen die voldoen aan de juiste certificering, omdat voor uw bedrijf? plaatsvinden?
meeste bedrijven niet zo eenvoudig. Met name men niet zeker weet of hersenscans vallen onder Stimuleren AI onderwijs 94 6 100
traditionele sectoren en het MKB, waar AI nog in persoonsgebonden data. In Nederland is, net als in Opstellen regelgeving 87 13 6 94
de kinderschoenen staat, lukt het niet om een vol- de rest van Europa, de gezondheidsdata in handen Delen best practices 83 17 7 93
doende inspirerende werkomgeving te bieden om van ziekenhuizen en andere instellingen. Zij delen, Investeren in AI 81 19 7 93
op de internationale arbeidsmarkt succesvol te mede door dit knelpunt, die data niet of nauwe- Delen van data 76 24 100
zijn. Het belang van zo’n omgeving voor AI-talent lijks met bedrijven zoals Philips. In de Verenigde 77 23 7 93
Samenwerken internationaal
69 31 100
wordt benadrukt door de vele start-ups die door Staten daarentegen verkopen (private) zorginstel- (Zelf) Toepassen van AI
67 33 6 94
ambitie en uitdaging wel aantrekkelijk blijken voor lingen en andere instituten die over gezondheids- Instellen centraal toezicht
talent, ondanks de doorgaans lagere salarissen.15 data beschikken deze gegevens voor veel geld aan
Potentieel waardevol Gebeurt nu
andere bedrijven.
Niet waardevol Gebeurt niet
Daarnaast zien we dat academisch afgestudeer-
den niet altijd voldoen aan het profiel dat bedrijven Maar ook bij niet persoonsgebonden data lig-
zoeken. Bedrijven zoeken mensen die AI-ken- gen er nog vraagstukken. AI wordt vaak het beste Bron: BCG AI survey voor Nederlandse bedrijven, september 2018
nis kunnen koppelen aan hun businessmodel. ingezet over de hele waardeketen heen. Dat vergt
Sommige bedrijven lossen dit op met trainings- samenwerking tussen verschillende partijen, bij-
trajecten. Zo is ING van plan om 3000 medewer- voorbeeld om investeringen te delen of toegang te
kers intern op te leiden op het gebied van AI.16 Een hebben tot meer gegevens (persoonsgebonden en
Grootste barrières voor bedrijven om AI te ontwikkelen en gebruiken
% respondenten
Gebrek AI talent 23%
Gebrek geschikte data 20%
Onzekerheden regelgeving 17%
Culturele weerstand AI 15%
Beperkte technologische kennis 13%
Anders 8%
Negatieve ervaringen 3%
Bron: BCG AI survey voor Nederlandse bedrijven, september 2018
10 AI VOOR NEDERLAND VERGROTEN,VERSNELLEN EN VERBINDEN 11ONDERWIJS
CAPACITEIT ONTBREEKT OM HUIDIGE EN TOEKOMSTIGE VRAAG OP TE VANGEN
We beschouwen de stand van het Computer Sci- We verwachten dat de populariteit de komende
ence en AI-onderwijs in Nederland aan de hand jaren verder zal toenemen. Twee van de oorzaken
van drie typen onderwijs: hoger en universitair voor de stijging zijn de stimuleringscampagnes
onderwijs, middelbaar onderwijs en bijscholing. gericht op bèta- en techniekvakken en het goede
baanvooruitzicht in deze vakgebieden. Het per-
Hoger en universitair onderwijs: mismatch centage vacatures dat vraagt om specialisatie in AI
tussen vraag en aanbod is nu ten opzichte van 2013 in de Verenigde Staten
vier keer zo groot, in het Verenigd Koninkrijk acht
Steeds meer Nederlandse studenten zijn geïnte- keer zo groot en in Canada zelfs elf keer zo groot.22
resseerd in opleidingen rond Computer Science
(CS) en Artificial Intelligence. In de afgelopen De populariteit van AI en CS onder studenten is
vijf jaar is het aantal eerstejaarsstudenten in deze goed nieuws. De capaciteit van universiteiten is
velden op universiteiten en HBO’s jaarlijks met echter niet toereikend om deze toenemende vraag
meer dan 10 procent gegroeid. Ter vergelijking: in te accommoderen. Een toenemend aantal uni-
dezelfde periode groeide het totaal aantal eerste- versiteiten met een fulltime bachelor en master in
jaarsstudenten met 4 procent per jaar.19 Wereldwijd AI of CS hebben een numerus fixus ingesteld, of
is dezelfde trend zichtbaar: vanaf 2010 groei- overwegen dat te doen.23 De universiteiten hebben
den het aantal machine learning-studenten aan niet de financiële middelen om op sterke groei
Amerikaanse topuniversiteiten met 25 tot 45 pro- van vraag te accomoderen. De eerste oorzaak is de
cent per jaar. 20 De toenemende populariteit geldt teruglopende bekostiging per student. De tweede
niet alleen voor AI- en CS-opleidingen zelf. Ook oorzaak is dat gevorderd AI- onderwijs gegeven
de vraag naar AI- en CS-keuzevakken en minors moet worden door wetenschappers. De achter-
stijgt sterk.21 blijvende onderzoeksbudgetten voor AI beperken
daardoor indirect de onderwijscapaciteit.
Meer dan 10% groei per jaar in Nederlandse AI en CS opleidingen
Inschrijvingen AI afgelopen 5 jaar ('000 studenten)
10,2
+13% 9,0 1,1
7,7 1,0
0,8 3,3
6,1 6,5 2,7
5,5 0,5 0,6 2.2
0,5 1,7 1,8
1,5
5,3 5,8
3,9 4,0 4,6
3,5
2013 2014 2015 2016 2017 2018
2014 2015 2016 2017 2018 2019
AI (uni)
CS (uni)
CS (HBO)
Bron: DUO Open Onderwijsdata
VERGROTEN,VERSNELLEN EN VERBINDEN 13We zien dat HBO-instellingen het aantal oplei- Bijscholing: door beperkt aanbod te kort
dingsplaatsen vergroten door samen te werken verwacht aan AI-professionals
met bedrijven. Dit doen zij bijvoorbeeld door het
opzetten van gezamenlijke projecten. Een goed Een deel van voornamelijk de kortetermijnbe-
voorbeeld daarvan is de ICT-opleiding van Fontys, hoefte aan expertise in AI en CS zal moeten
waar in samenwerking met het bedrijfsleven pro- voortkomen uit om- en bijscholing van huidige
jectgedreven onderwijs wordt aangeboden. Uni- professionals. Onlangs heeft Nederland ICT de
versiteiten zijn minder ver met het ontwikkelen noodklok geluid over de beroepsbevolking die
van dergelijke opschaalbare onderwijsmodellen, op grote schaal digitaal bijgeschoold zou moeten
omdat de capaciteit en het budget ontbreken. worden.25 We zien echter, specifiek op het gebied
van AI, nagenoeg geen diepgaand bijscholings-
Middelbaar en basisonderwijs: lokaal mooie aanbod. Enkele universiteiten en HBO’s hebben
initiatieven, nog geen systeembrede actie reeds Computer Science of Cybersecurity deeltijd-
opleidingen of op specifieke organisaties gerichte
In het middelbaar onderwijs is het aanbod van AI- onderwijsprogramma’s. Universiteiten en HBO
en CS-vakken zeer beperkt. Informatica komt als
vak het dichtst in de buurt, maar wordt de laatste
jaren steeds minder aangeboden door een gebrek
hebben steeds vaker een ‘leven lang ontwikkeling’
als onderdeel van de missie. Echter hebben deze
onderwijsorganisaties moeite met het individu-
De populariteit van AI en CS onder studenten is goed
aan geschikte docenten.24 Het in 2013 uitgebrachte
KNAW-advies aan OCW rond digitale geletterd-
heid op havo en vwo heeft tot dusverre niet tot
elere onderwijs aan professionals. Dat komt door
het ontbreken van de juiste onderwijsmodellen en
opnieuw door capaciteitsgebrek.
nieuws. De capaciteit van universiteiten is echter niet
structurele verbeteringen geleid. We zien wel een
aantal interessante en vooruitstrevende initiatie-
ven, zoals een online cursus programmeren ont-
We zien op kleinere schaal een aantal veelbe-
lovende initiatieven. Een aantal commerciële
toereikend om deze toenemende vraag te accommoderen
wikkeld door de TU-Delft gericht op kinderen van partijen biedt meerdaagse cursussen en trainin-
acht jaar en ouder. Daarnaast zijn ook CodeWeek gen aan op het gebied van AI die zich richten op
en CyberPi interessant. praktijk cases en management. Naar Fins voor-
beeld wordt vanuit privaat initiatief een nationale
We zien echter nog geen overkoepelende, structu- online AI-cursus ontwikkeld waaraan iedereen in
rele initiatieven, gericht op de hele breedte van het Nederland kan deelnemen. Een ander voorbeeld is
basis en middelbaar onderwijs. Dat terwijl kennis Codam. Zij bieden jongeren tussen de 18 en 30 jaar
van informatica en programmeren cruciaal is in zonder vooropleiding gratis een 3,5 jaar durende
onze steeds verder digitaliserende samenleving. voltijdse programmeeropleiding aan. Hoe mooi
en inspirerend deze voorbeelden ook zijn, het is
niet voldoende.
14 AI VOOR NEDERLAND VERGROTEN,VERSNELLEN EN VERBINDEN 15ONDERZOEK
EXCELLENTE KWALITEIT MAAR VOLUME MOET OMHOOG
Kwaliteit, impact en publiek-privaat onderzoek met Duitse universiteiten is interesse van buiten-
landse bedrijven.
Het Nederlandse onderzoek in de computer science
is van excellente kwaliteit en op wereldniveau.26 Het Een andere manier van samenwerken is via de
speelde al in de jaren ‘70 een leidende rol bij nieuwe lectoraten op het HBO. Lectoren van ruim twin-
ontwikkelingen in de AI, en staat sindsdien interna- tig hogescholen hebben hun ambities in kaart
tionaal hoog aangeschreven. Studies laten zien dat gebracht in de ‘Agenda Praktijkgericht ICT-onder-
de wetenschappelijke impact van de Nederlandse zoek’ ter verbetering van de capaciteit en kwali-
computer science vergelijkbaar is met die van de teit van het ICT-onderwijs op het HBO, met daarin
Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. 27 ook aandacht voor AI.
Van de ruim 100 Nederlandse AI-wetenschappers
hebben zo’n veertig een bovengemiddelde cita- TNO werkt in publiek-private ecosystemen en
tie-index, wijzend op een grote wetenschappe- onderzoeksprogramma’s aan het integreren van
lijke impact.28 De Nederlandse computer science is expertises op het gebied van AI, data sharing,
goed georganiseerd in het ICT-onderzoek Platform business modellen, regelgeving en ethiek. Voor-
Nederland, met een Special Interest Group AI en beelden hiervan zijn Smart Dairy Farming en het
beroepsverenigingen als de BNVKI. Big Data Value Center, het open innovatie platform
voor big data en AI dat een associatie heeft met
Het Nederlandse onderzoek kent een aantal con- drie duizend specialisten.
centraties in de hoofdstromen van de AI: de
symbolische stroom, die redeneert in regels, en Voor sommige bedrijven is er een directe con-
machine learning stroom die werkt via beeld, nectie te maken met de universiteit. Voor andere
taal, tekst, video en geluid. Toepassingen van AI bedrijven is er een intermediair van belang.
zijn er in alle wetenschapsgebieden: van medisch
diagnostisch onderzoek tot longitudinale dos- Dilemma’s en kansen –perspectief cruciaal voor
sierstudies en van mobiliteitsonderzoek tot medi- talentontwikkeling en volume
astudies. Daarom werkt de AI-wetenschap breed
samen met andere disciplines als data science, Ondanks het vroegtijdige internationale leider-
logica en cognitie. In juridische, ethische en soci- schap is de relatieve wetenschappelijke productie
ale kaders werkt men samen met TILT aan de UvT, in de laatste jaren sterk aan het dalen van ongeveer
IVIR aan de UvA en met bijvoorbeeld onderzoe- 3 procent van de wereldoutput in 2011 tot min-
kers aan de TU Delft en Universiteit Twente. der dan 1 procent in 2017.29 Daarmee is het Neder-
landse aandeel binnen AI gezakt tot onder het
De publiek-private samenwerking in onderzoek Nederlandse aandeel in wetenschappelijke publi-
wordt vormgegeven in de COMMIT/ en COMMIT- caties in het algemeen. Een belangrijke oorzaak
2DATA programma’s waarin meer dan 150 bedrij- van deze terugloop is dat de Nederlandse inves-
ven meedoen. Een belangrijke resultante van het teringen in AI-wetenschap in internationaal per-
COMMIT/ programma is de samenwerking in spectief achterblijven. Financiering wordt veelal
ICAI met aanzienlijke labs van Qualcomm, Bosch wetenschapsbreed uitgezet in competitie en in
Industries, Ahold Delhaize en Philips, en meer projecten van beperkte omvang, wat voor versnip-
volgen. ICAI groeit uit tot een landelijk netwerk pering zorgt. Daarnaast zijn de topsectormiddelen
met UvA, UU, VU en Radboud UMC waarin uni- voor de sector ICT beperkt en gericht op sectorale
versiteiten rechtstreeks samenwerken met bedrij- toepassingen. Mede door deze gefragmenteerde
ven. Andere concentraties zijn AiTech in Delft en onderzoeksfinanciering mist Nederland het inter-
CogniGron in Groningen. Voor zowel de ICAI-labs nationale momentum.
als voor het Nijmeegse Endeavour programma
VERGROTEN,VERSNELLEN EN VERBINDEN 17Nederland was er vroeg bij met AI, maar sinds een aantal jaar verliezen we onze positie
Oxford, Parijs en Berlijn. Lichtpuntje daarin is Een duidelijke keuze voor meer publiek-privaat
dat Google ook een researchlab in Amsterdam onderzoek op het gebied van AI met de bijbeho-
gepland heeft. Aangetrokken door de ruimere rende financiële middelen versterkt de Neder-
Nederlandse papers als deel van wereldproductie (%)
financiering, vertrekken Nederlandse weten- landse positie in internationale context aanzienlijk.
4
schappers naar landen als Duitsland, Frankrijk,
Zweden, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde
3 2,8%
Staten. Het is nog te vroeg om te spreken van een
braindrain, maar bedrijven en universiteiten trek-
2
ken over de hele wereld aan Nederlandse toptalen-
ten. Daarom is het zaak hen zo snel mogelijk een
1 0,9%
inspirerend Nederlands perspectief voor te leggen.
0 Andere landen investeren fors in AI onderzoek
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
Alle vakgebieden €M per 5 jaar
Computer Science
1700 Niet bekend hoeveel naar onderzoek gaat.
AI
DFKI (Duitse onderzoekcenter voor AI)
heeft jaarlijks budget van ~€50M
Bron: SCOPUS Database
800
Bij brede EU-netwerken voor AI-wetenschap, die Om concurrerend te blijven heeft Nederland 500
toewerken naar grootschalige Europese financie- AI-talent hard nodig. De aanwezigheid van goede 400
ring, zoals CLAIRE en ELLIS, is de Nederlandse universitaire staff en de beschikbaarheid van ade- 125 100
wetenschap op persoonlijke titel goed aangeslo- quate (onderzoeks)financiering zijn belangrijke VS-Darpa1 Zuid Duitsland VK-PhD Canada- Denemarken
ten. Dit zorgt voor erkenning. Ons omringende randvoorwaarden om talent aan te trekken, te ont- Korea Studenten Vector Institute
landen hebben hiervoor substantiële nationale wikkelen en te behouden. Andere landen hebben
budgetten beschikbaar. Omdat dit in Nederland dit al eerder ingezien en verbeteren hun aantrek- 1. Defense Advanced Research Projects Agency
nog niet het geval is, loopt ons land het risico op kingskracht door fors te investeren, variërend tus- Bron: BCG analyse
een zijspoor te belanden. Juist nu is er kans op sen de 100 miljoen en 2 miljard euro. Deze landen
participatie in de Europese investeringsprogram- kiezen ervoor om met grote investeringen hun
ma’s voor Nederland. kennisbasis flink te versterken en niet afhankelijk
te maken van buitenlandse partijen. Zo heeft het
Verenigd Koninkrijk geld gereserveerd voor 1000
nieuwe promovendi , investeerd MIT 1 miljard dol-
lar in een nieuwe AI universiteit, en openen grote
bedrijven en openen grote bedrijven als Google,
Amazon en Facebook research labs in Cambridge,
Het is nog te vroeg om te spreken van een braindrain,
maar bedrijven en universiteiten trekken over de hele
wereld aan Nederlandse toptalenten
18 AI VOOR NEDERLAND VERGROTEN,VERSNELLEN EN VERBINDEN 19HET MAATSCHAPPELIJKE VELD
EVENWICHTIGE INBEDDING NODIG
Het maatschappelijke debat ontwikkelt zich snel.
Naast de economische, maatschappelijke en geo-
politieke voordelen van AI, is er ook veel aan-
dacht voor bedreigingen en risico’s. Door AI zullen
banen verloren gaan en nieuwe banen ontstaan.
Vooral routinematige banen zullen verdwijnen.30
Tegelijkertijd leidt innovatie doorgaans tot meer
werkgelegenheid. De vrees voor robots die al ons
werk overnemen wordt niet ondersteund door
vele werkende voorbeelden. AI zal het werk in het
ziekenhuis veranderen maar de relatie tussen arts
en patiënt blijft bestaan en belangrijk.
Zoals de WRR beschrijft in haar rapport ‘iOver-
heid’ hebben digitalisering en AI een toenemende
invloed op ons dagelijkse leven. Het Rathenau
Instituut schrijft in haar rapport ‘Opwaarderen’
dat gelijke behandeling, autonomie en menselijke
waardigheid onder druk kunnen komen te staan
door digitalisering. We zien toenemende maat-
schappelijke en politieke aandacht voor de ethi-
sche aspecten van AI. Het Ministerie van BZK rolt
een breed programma uit, gericht op publieke
waarden en digitalisering met een visie op AI en
ethiek. Dit programma wordt in het voorjaar van
2019 aan het kabinet voorgelegd. De overheid
stimuleert de ontwikkeling van een AI Impact
Assessment, die organisaties helpt bij het inzich-
telijk maken van de relevante juridische en ethi-
sche afwegingen bij AI-toepassingen. AI vraagt
dat we aandacht besteden aan de maatschap-
pelijke effecten: de regelgeving, de scholing en
omscholing, en de digitale veiligheid van gege-
vens en personen. Het is uiteindelijk aan de over-
heid om op alle aspecten van beleid en regulering
te ontwerpen.
VERGROTEN,VERSNELLEN EN VERBINDEN 21OVERHEID
EEN VOORZICHTIGE START IS GEMAAKT
Op het gebied van AI zijn er drie rollen voor de is opgedaan in de analyse van camerabeelden.
overheid, namelijk die van gebruiker van de tech- Living Lab-experimenten worden in Eindho-
nologie, die van regelgever, en die van stimu- ven ingezet om met licht het gedrag van men-
lator. En dan is er nog een belangrijke bijrol als sen te beïnvloeden in het uitgaansgebied en in de
mede-vormgever van het Europese kader. De gemeente Amsterdam om de verkeersdoorstro-
ambitie en eerste aanzet voor deze rollen worden ming te verbeteren.
gegeven door de DIGIbeter agenda en de Neder-
landse Digitaliseringsstrategie. Hieronder gaan we De overheid staat op veel plaatsen pas aan het
op ieder van deze rollen dieper in. begin van de ontwikkeling naar verantwoord en
systematisch datagebruik, zoals verwoord in de
Overheid als gebruiker: veel kleinschalige Nationale Digitaliseringsstrategie. Voor de suc-
experimenten cesvolle introductie van AI bij de overheid is meer
nodig.31 Obstakels waar men tegenaan loopt zijn
AI-technologie kan de processen binnen de over- bijvoorbeeld de beperkte ervaring met het ont-
heid verbeteren. Bijvoorbeeld met het interpre- sluiten van data uit andere bronnen, de wetgeving
teren van data, het lezen en samenvatten van over noodzakelijkheid en doelbinding van data, en
teksten, en het controleren van documenten. Met het gebrek aan aansluiting bij AI-talent. De alge-
een nauwkeurige en begripsvolle interpretatie van mene houding is voorzichtigheid. Anonymisering
tekst is het met AI mogelijk tijd te besparen bij de en neutraliteit zijn belangrijke onderwerpen in het
ambtelijke organisaties, onder andere bij het voor- publieke debat en dus in de handelingen van de
bereiden van antwoorden op de WOB. Het Minis- overheid. Correlaties gevonden in data kunnen
terie van BZK heeft pilots opgezet voor de analyse maatschappelijk onaangenaam zijn.
van kindermishandeling en migratie door middel
van AI. Daar is met AI nog veel te winnen zonder Binnen de bestaande kaders heeft het gebruik van
de beleidsvormende essentie aan te tasten. TNO AI als hulpmiddel voor de overheid zeker potentie,
werkt met diverse ministeries aan controleerbare zoals bij data-analyse voor beleidsvorming en bij
AI voor mobiliteit, zorg, en veiligheid. IBM Neder- het efficiënter maken van bedrijfsprocessen. Deze
land doet projecten met BZK, waaronder voor de mogelijkheden worden door de overheid klein-
implementatie van de chatbot bij DUO schalig experimenteel verkend maar nog niet sys-
tematisch ingevoerd.
Op lokaal niveau maken veel gemeenten een
omslag naar data-gedreven sturing. De databe-
standen zijn vaak nog klein en de bewerkingen
beperkt. De City Deal ‘Zicht op ondermijning’ richt
zich op het veiligheidsdomein waarbij inspiratie
De overheid staat op veel plaatsen
pas aan het begin van de ontwikkeling
naar verantwoord en systematisch datagebruik
VERGROTEN,VERSNELLEN EN VERBINDEN 23Overheid als stimulator: een nationale strategie Overheid als scheidrechter: ethiek en welvaart, komen daar niet in één keer. Juist daarom is het
ontbreekt risico’s en kansen worden erkend aan te bevelen dat de overheid nu ervaring opdoet
met AI en de consequenties van AI en regulering
AI is één van de grote technologische trends, AI leidt tot een radicale hervorming van economi- inbouwt in de technologie, zonder op de rem te
maar een nationale ambitie, een overkoepe- sche modellen. Diagnose, plannen en voorspellen gaan staan van de bredere ontwikkelingen
lende agenda, en een strategie ontbreken nog. De kunnen veel accurater en efficiënter, maar zetten
WRR zal pas in 2020 haar discipline-overstijgend daarmee ook bestaande modellen als bijvoorbeeld Overheid als mede-vormgever van Europese
onderzoek naar de impact van AI op publieke verzekeren op de helling. En we kunnen nog gro- kaders: Nederland kan dit niet alleen
waarde uitbrengen aan de regering. Het nieuwe tere vraagstukken verwachten. Digitale platforms
topsectorenbeleid heeft AI pas recentelijk op de verzamelen data op grote schaal die dankzij AI AI is bij uitstek een internationale aangelegen-
agenda gezet. deze platformen transformeren tot de grote win- heid. Het is gekoppeld aan digitale data die in een
naars. Van wie zijn deze data die zij gebruiken? En flits de hele wereld overgaan. AI-kennis wordt op
Andere landen zijn hier eerder bij. In ons omrin- voor wie is de opbrengst die met deze data wordt een wereldschaal ontwikkeld. Daarom is het plat-
gende landen zijn op het hoogste niveau AI-agen- gerealiseerd? Hebben wij recht op niet-geperso- form Europa bij uitstek geschikt om AI te regelen:
da’s, ondersteund vanuit de overheid met vele naliseerde informatie? Vereist dat verdere regu- in wetten en richtlijnen, in stimuleringsmaatre-
miljoenen. Zowel Merkel als Macron noemen AI lering? Het Rathenau Instituut concludeert dat er gelen en in onderzoek. Nederland is alleen kans-
een nationale topprioriteit en ook Trump en Xi in Nederland veel aandacht is voor de risico’s van loos. Aansluiten – en waar mogelijk leiderschap
Jinping investeren miljarden. Door het internati- digitalisering. Ook in de discussies over AI hebben tonen – bij Europees beleid, programmering en
onale karakter van AI is een duidelijke nationale de negatieve aspecten tot op heden veelal de over- allianties is voor Nederland noodzaak. ederland
strategie noodzaak. Een herkenbaar stimulerings- hand. Dit terwijl we juist in Nederland veel erva- heeft als eerste stap het EU AI declaratie onderte-
beleid van de overheid bevordert investeringen ring hebben met het ontwikkelen van ethische, kend om samenwerking op het gebied van AI aan
van gevestigde bedrijven en trekt nieuwe bedrij- juridische en technologische vraagstukken in te gaan. Voor succesvol Europees beleid is er een
ven aan. samenhang. Die hebben we ook nodig omdat ze nationale strategie nodig die alle aspecten zicht-
houvast bieden aan ondernemers en investeer- baar verenigt en keuzes maakt voor Nederland. En
De overheid is aan zet om de ambitie voor Neder- ders. Als buitenlandse oplossingen en diensten er is politieke steun nodig om op het moment van
land te formuleren voorzien van een overkoepe- voor AI via internet bij elke gemeenschap, bij elk besluitvorming in Europa de Nederlandse belan-
lende agenda en strategie. type werk en bij elk individu binnentreden, moe- gen te bestendigen.
ten de speelvelden eerlijke spelregels hebben. We
De overheid is aan zet om de AI-ambitie
voor Nederland te formuleren door een
overkoepelende agenda en strategie
24 AI VOOR NEDERLAND VERGROTEN,VERSNELLEN EN VERBINDEN 25VOORSTEL VOOR NATIONALE STRATEGIE
DOELEN EN ACTIES
Het hiervoor geschetste landschap vertoont veel Allereerst passen we AI toe binnen en over waar-
positieve punten, waaronder de experimenten in deketens heen, met als meerwaarde de ontsluiting
het bedrijfsleven, de hoge kwaliteit van onderwijs van data en kennis over alle partijen in de kennis-
en het onderzoek, en de erkenning van de risico’s keten. We sorteren hiermee voor op de missie-
van AI. Echter, op het tempo dat AI zich wereld- georiënteerde innovatie, die in de komende peri-
wijd ontwikkelt zal er op korte termijn veel meer ode ontwikkeld wordt in topsectorverband. Deze
moeten gebeuren. Met het hierop volgend voor- waarde- en kennisketens worden vormgegeven
stel voor doelen en acties kunnen partijen uit alle via sectorale hubs.
hoeken van de economie en samenleving aan de
slag om de positieve impact te creëren met AI voor Ten tweede stimuleren we waardecreatie via
Nederland. We beogen zo in Nederland te vergro- specifieke hightech AI innovaties met ken-
ten, versnellen en verbinden op het gebied van AI. nisinstellingen en organisaties met kennis- en
innovatiebehoeften. Deze differentiatie richt zich
In de landschapsfoto hebben we gezien dat bedrij- daarom op het versterken en verbreden van AI als
ven een tekort aan AI talent hebben, op zoek zijn sleuteltechnologie in geconcentreerde industriële
naar waardevolle data, en duidelijke regelgeving. kennislaboratoria.
Daarnaast zien we dat start-ups en MKBonder-
steuning missen om door te groeien. De overheid Zowel voor de sectorale hubs als industriële labo-
is nog voorzichtig op het gebied van AI. De eerste ratoria lopen al succesvolle initiatieven, zoals de
vijf doelen dienen om deze belemmeringen weg Smart Industry Labs en ICAI. Hier kan op worden
te nemen en versnelling te brengen in bestaande voortgebouwd. Met deze differentiërende doelen
initiatieven. verwachten we tevens aansluiting te vinden bij
Europese initiatieven, waarmee we internationale
Het is belangrijk om in het internationale speel- zichtbaarheid krijgen, talent aantrekken, en helpen
veld een differentiërende positie in te nemen, sturen in Europese ontwikkelingen.
die voortbouwt op Nederlandse kwaliteiten. Het
karakter van AI geeft sterke first-mover voorde-
len. Daarbij kunnen we alleen invloed uitoefe-
nen op de richting die AI neemt als we zelf tot de
kopgroep behoren en actief bijdragen aan de ont-
wikkeling. We geloven dat het Nederlandse con-
currentievoordeel schuilt in onze ervaring met
publiek-private samenwerkingen. We stellen daar-
bij voor op twee manieren te differentiëren.
Het is belangrijk om in het internationale speelveld een
differentiërende positie in te nemen, die voortbouwt op
Nederlandse kwaliteiten
26 AI VOOR NEDERLAND VERGROTEN,VERSNELLEN EN VERBINDEN 27Doelen voor Impact binnen vijf jaar
nationaal plan
Versnellingsdoel 1 Nederland heeft toegang tot voldoende talent
VERSNELLINGSDOEL 1 1.2 Trek buitenlands talent aan
De meeste AI-gerelateerde banen vereisen wei-
1.1 Verhoog de capaciteit van het (AI) onderwijs Verhoging van het huidige groei
percentage van 13% per jaar, leidend
NEDERLAND HEEFT TOEGANG TOT nig kennis van de Nederlandse taal en cultuur. Met
buitenlandse kenniswerkers kunnen we een deel
tot in ieder geval een verdubbeling in
opleidingsplekken binnen 5 jaar
VOLDOENDE TALENT van het tekort aan talent opvangen. We moeten
1.2 Trek buitenlands talent aan 25% extra int. studenten blijven na AI ons daarbij realiseren dat andere landen hetzelfde
studie in NL Om in de toekomst over genoeg AI-talent te proberen, onder andere door talent uit Nederland
1.3 Ontwikkel AI-kennis bij executives en 80% van mensen die met AI werken beschikken, moeten we onze onderwijscapaci- aan te trekken. Zo maakt het Verenigd Koninkrijk
beroepsbevolking weten hoe zinvol om te gaan met AI teit vergroten. Op korte termijn kunnen we meer geld vrij om 1000 PhD studenten aan te trekken.
Versnellingsdoel 2 Nederland heeft toegang tot waardevolle buitenlands talent aantrekken. Hiervoor zijn soe-
publieke data pelere regels rond het verstrekken van werk- en Nederland heeft een goede uitgangspositie voor
2.1 Verhoog bruikbaarheid, beschikbaarheid en (Her)gebruik van publieke data verblijfsvergunningen en gerichte campagnes op het aantrekken van buitenlands AI-talent. Zo heeft
waarde van publieke data verdubbeld buitenlandse universiteiten nodig. de OESO gevonden dat Nederland een aantrek-
2.2 Ontwikkel (op lange termijn) een PPS kelijk land is voor kennismigranten. De 30 pro-
platform voor data delen
1.1 Verhoog de capaciteit van het (AI-)onderwijs cent-regeling voor ingekomen werknemers speelt
Versnellingsdoel 3 Nederlandse bedrijven groeien (door)
hierin een voorname rol. Daarbij komt dat volgens
met AI
Er is meer budget nodig om docenten aan te trek- onderzoek blijkt dat 76 procent van het wereld-
3.1 Verbeter de toegang tot WBSO subsidie voor WBSO toegang voor toegepaste AI
AI innoverende bedrijven innovatie
ken. Daarnaast kan betere samenwerking tussen wijde AI-talent, 10 procent meer dan gemiddeld
3.2 Faciliteer de toegang tot Europese 15M extra investeringen vanuit Horizon bedrijven en onderwijsinstellingen meer onder- voor ander beroepen, bereid is om internationaal
investeringen en netwerken 2020 in NL wijscapaciteit creëren bijvoorbeeld door bedrijven te verhuizen voor werk.32
3.3 Zet een groeifonds voor AI op bij Invest-Nl 10 start-ups of MKBs gegroeid naar in te zetten door het curriculum uit te breiden of
Europees niveau professionals in te zetten als docenten. Door effici- Door de immigratie voor AI-talent aantrekkelijker
3.4 Zet in op ruimere toegankelijkheid tot 50% van de MKB-ers heeft een goed beeld ënter onderwijs en gebruik van nieuwe methoden te maken, kunnen we deze goede positie verder
financiering en verhoogde awareness omtrent van de impact van AI voor betreffend kunnen onderwijsinstellingen ook met de huidige uitbouwen. Hierbij denken we aan het uitvoeren
AI binnen het MKB bedrijf
capaciteit meer studenten opleiden. Hier is echter van een aantal aanbevelingen van de OESO, bij-
Versnellingsdoel 4 De Nederlandse Overheid neemt het voortouw
budget voor nodig. De overheid kan dit stimuleren voorbeeld het verbreden van de mogelijkheden
in AI
door een transitiebudget beschikbaar te stellen, voor een zoekjaar (na de studie) in Nederland en
4.1 Pas AI toe binnen de eigen processen van de 10 AI toepassingen succesvol gelanceerd
potentieel uit bestaande budgetten zoals de Sti- het flexibiliseren van salarisnormen voor kennis-
overheid in beleid en uitvoering.
4.2 Ontwikkel gericht de AI competenties Twee centrale AI teams up and running muleringsregeling Open en Online onderwijs. Dit migranten van wie het verblijf in Nederland kort
binnen de overheid zou moeten leiden tot een significante stijging in is.33 Deze maatregelen zullen er onder andere toe
Versnellingsdoel 5 Er zijn sociale, economische en ethische kaders het huidge groei percentage van circa 10% per jaar moeten leiden dat we 25% extra buitenlandse AI
voor AI en in ieder geval voor een verdubbeling van oplei- studenten in Nederland houden na afstuderen.34
5.1 Bepaal kaders in samenwerking met Europa Eigen standpunt regelgeving om bij te dingsplekken moeten zorgen op de korte termijn.
en werk kaders uit op sector- en waar nodig dragen in Europees debat Met deze maatregelen willen we een zelfverster-
casusniveau
Bijscholing is een andere manier om nieuw AI-ta- kend mechanisme in gang zetten. Als er meer
Differentiatiedoel 6 Nederland werkt in slimme ketens aan AI
lent op te leiden. Om de kans op succesvolle bij- AI-talent in Nederland werkzaam is, zal dit leiden
6.1 Richt publiek-private samenwerking Europees herkenbaar rolmodel dankzij de scholing te vergroten, helpt de aanwezigheid van tot een grotere aantrekkingskracht op bedrijven
en financiering invoor data-en 1-2 slimme ketens per focus sector (~4-8 basiskennis over informatica en AI. Als eerste om AI-activiteiten in Nederland te vestigen. Dit
kennisgeoriënteerde waardeketens in totaal) waar bedrijven in samenwerken
stap zullen bedrijven en kennisnetwerken (waar- zal weer leiden tot het behoud van eigen talent en
om kosten te verlagen en effectiviteit te
verhogen onder het ICAI) werken aan een online cursus over het aantrekken van meer buitenlands talent. Deze
Differentiatiedoel 7 Een AI onderzoeksentrum van wereldklasse de basisprincipes van AI, opgezet naar Fins voor- maatregel buigt de dreigende braindrain om in
beeld. Deze cursus komt gratis beschikbaar voor een braingain.
7.1 Zet een onderzoekscentrum opgericht Een overkoepelend nationaal
iedere Nederlander. Vervolgens krijgen cursis-
op high-tech onderzoek samen met onderzoekscentrum van wereldklasse
kennisinstellingen en organisaties via is opgericht, geënt op het ICAI model, ten gerichte suggesties voor bestaande online AI-
industriële kennislaboratoria met daarin verenigd 10 industrieel- cursussen van gerenommeerde instellingen. Het
academisch labs, met 300+ streven is dat 1% van de Nederlanders deze cursus
onderzoekers, 200+ studenten. volgt.
Meer bedrijven met R&D in Nederland, en
herstel van marktaandeel publicaties tot
tenminste nationaal gemiddelde.
28 AI VOOR NEDERLAND VERGROTEN,VERSNELLEN EN VERBINDEN 29Vous pouvez aussi lire
