De toekomst Het Hillebrand-Van Damorgel (1816-1863) in de protestantse Laurentiuskerk te Raerd. Foto: Johan Sjoukema, Leeuwarden - Wietse Meinardi
←
→
Transcription du contenu de la page
Si votre navigateur ne rend pas la page correctement, lisez s'il vous plaît le contenu de la page ci-dessous
Het Hillebrand-Van Damorgel (1816-1863) in de protestantse Laurentiuskerk te Raerd. Foto: Johan Sjoukema, Leeuwarden.
De toekomst
Voor u ligt de nieuwste Friese Orgelkrant, in het oude kop ‘New winds, old sails; the amazing world of mu-
vertrouwde formaat. Weliswaar heeft er een wisseling sic in Fryslân’ het volgende gesteld: “Muziek speelt een
van de wacht plaats gevonden in de redactionele bu- belangrijke rol in het leven van een amateur-zanger(es),
relen, maar vernieuwing is niet altijd beter of noodzake- amateur-bespeler van een blaasinstrument of amateur-
lijk. Een feit waarvan ook integere orgelbouwers al op organist van een plaatselijke kerk. Maar veel kerken
de hoogte waren. Stelt u zich eens voor dat Van Dam staan leeg en hun functie als spiritueel, sociaal en muzi-
de prachtige fluiten van Van Covelens in Franeker had kaal middelpunt verdwijnt. De Stichting Organum Frisi-
vervangen... En schreef Paulus niet “Onderzoek alles cum wil deze functie in ere herstellen door een ‘compe-
en behoud het goede”? Zo vindt u ook in deze krant titie’ voor een orgel- en zangcompositie te organiseren,
weer de uitgebreide inleidingen op de excursies, achter- waarbij in oude en nieuwe minderheidstalen gezongen
grondartikelen, orgelbouwnieuws en uiteraard de Friese wordt. Er zal een orgeltocht langs vele dorpskerken en
Orgelagenda. langs de kerken in de Friese elf steden georganiseerd
worden waarbij nieuwe en oude composities op de his-
Wellicht hebt u vernomen van de manifestatie Culturele torische orgels worden gespeeld.”
Hoofdstad 2018. In dat jaar zijn de Maltese hoofdstad
Valletta en een Nederlandse stad culturele ‘hoofdstad’ Eind november 2012 heeft een internationale jury beslist
van Europa. In Nederland waren vijf steden in de race dat van de vijf Nederlandse steden die kandidaat Cultu-
om dat te worden: Maastricht, Eindhoven, Den Haag, rele Hoofdstad 2018 waren, Eindhoven, Leeuwarden en
Utrecht en Leeuwarden. Elke stad heeft zich vorig jaar Maastricht doorgaan naar de ‘finale’. Begin september
voor een internationale jury moeten presenteren met 2013 wordt beslist welke van die drie steden de Neder-
haar plannen voor culturele evenementen in 2018 en landse Culturele Hoofdstad van Europa wordt in 2018.
met de ‘filosofie’ achter die plannen.
Nadat in oktober een samenvatting van het zogenoem- Nu Leeuwarden door is naar de finale heeft Organum
de bidbook uitgekomen was, zagen in november twee Frisicum een ‘resonancegroep’ in het leven te roepen
lijvige boekwerken over Leeuwarden Culturele Hoofd- om in gezamenlijk overleg plannen en projecten te ont-
stad 2018 het licht. Het eerste boekwerk behandelt wikkelen voor 2018. Het is nog een lange weg naar 2018
onder meer de basisprincipes voor de activiteiten in maar ook als Leeuwarden in de finale zou stranden, dan
het kader van de Culturele Hoofdstad 2018 en ook een nog kunnen een aantal geplande evenementen door-
schets van de organisatie en financiering. De opbouw gang vinden om de belangstelling voor het orgel en de
van het evenementenprogramma wordt in het tweede orgelcultuur in Fryslân nieuw leven in te blazen.
deel weergegeven. Op bladzijde 56 wordt onder de PCZ/JSJ
De protestantse Laurentiuskerk te Raerd.
Foto: Johan Sjoukema, Leeuwarden.
pagina 2 Friese orgelkrant
De voorjaarsexcursie naar vier pas gerestaureerde orgels
Tijdens de voorjaarsexcursie van 6 april zullen we achtereenvolgens Boazum, Raerd, Sibrandabuorren en Sneek bezoeken. vormen. Wie de schepper is van deze schilde-
Wat deze vier plaatsen in hun historie gemeenschappelijk hebben, is het belang van de nabij gelegen Middelzee voor hun ring in de kerk van Boazum, is geheel onbekend.
ontwikkeling. De Middelzee was een zeearm, een verwijding van de rivier de Boorne, die bij Raerd (Rauwerd) in de Middelzee
uitmondde. De Middelzee (ook wel Boorndiep en Bordine genoemd) begon ten oosten van Bolsward, boog ten noorden van De kerk van Boazum heeft nog meer waardevol-
het tegenwoordige Sneek noordwaarts en haar monding - ten zuiden van het Borndiep tussen Ameland en Terschelling - lag le interieurstukken. We moeten volstaan met een
in wat nu Het Bildt is. korte opsomming. Het doophek is rond 1780
gemaakt, tegelijk met het bankwerk en de twee
Het achtervoegsel um is afkomstig van heem bezetter kwijt geraakt. Na 1945 keerde de grote overhuifde herenbanken. Op het doophek be-
of heim, een (verhoogde) woonplek. Boaz zou klok terug, maar de kleinste niet. Beide klokken vinden zich vier siervazen, eveneens uit 1780. In
van het geslacht Bozinga afkomstig kunnen zijn. werden in 1633 door Andreas Obertin uit Frank- 1984 kreeg de Sint-Maartenskerk van Boazum
Boazum komt dan van Bozinga-heem. Boaz of rijk gegoten. In 1976 kreeg de Boazumer toren een nieuw doopvont. Het historische doopbek-
Bozing wordt ook wel verklaard met het Oud- weer een tweede, kleine klok: een klok van 600 ken, dat oorspronkelijk aan de preekstoel was
friese bôs, dat koestal betekent. In dat geval zou kilo uit de rooms-katholieke Provenierskerk te bevestigd, kreeg een plaats in het nieuwe doop-
Boazum een woonplaats voor mensen bij een Rotterdam-Noord. vont. Dit oude, zilveren doopbekken dateert van
koestal betekenen. de periode 1714 - 1790. In de kerk hangen twee
In elk geval lag Boazum vroeger op een terp, Tijdens de oorlogsjaren was een ingrijpende koperen kaarsenkronen uit circa 1700. Voorts is
misschien zelfs op twee terpen. Het dorp ont- restauratie gaande die tot 1948 zou duren. In de vloer van de kerk afgedekt met vele grafzer-
stond aan de westelijke oever van de vroegere de eindfase van deze restauratie herkreeg de ken. De meeste daarvan stammen uit de 17e en
Middelzee. Volgens oude beschrijvingen lag kansel - in 1691 door de kistenmaker Agge 18e eeuw, enkele zijn ouder en dateren van de
Boazum niet direct aan deze zee, maar was het Jans Monsma uit Sneek vervaardigd - zijn 15e en 16e eeuw. De opschriften van een aantal
door een riviertje met de Middelzee verbonden. oude plaats tegen de zuidmuur. In 1906 was de zerken zijn door slijtage niet meer goed te lezen.
Wellicht is de huidige Bozumervaart een latere preekstoel verplaatst naar de oostzijde vóór het Ook is een aantal zerken tijdens de Franse Tijd
voortzetting van dit stroompje. De Bozumer- dichtgemetselde koor. Daarbij kreeg de kansel beschadigd, niet door een woedende bevolking
vaart is in het verleden van groot belang voor een kathedervorm. Tijdens de restauratie, die in maar door een steenhouwer die daarvoor ‘keu-
de scheepvaart van Franeker naar de Middelzee totaal van 1939 tot 1948 duurde, werd het koor rig’ door de kerk werd betaald!!
en later naar de Zwette geweest. Beveiliging van weer geopend en werd de kuipvorm van de De kerkelijke gemeente van Boazum beschikt
huis en hof tegen het water door middel van ter- kansel - met gekorniste panelen - hersteld. ook over twee antieke zilveren avondmaalbe-
pen was bij die ligging noodzakelijk. Vast staat De belangrijkste ontdekking tijdens de restau- kers, één uit 1685/86 en één uit 1818. Het Fries
dat al sinds 995 van bewoning van de terp Boa- ratie vond plaats in 1941. In het stenen gewelf Museum te Leeuwarden bezit nog een derde
Monding van de Boorne zum wordt gesproken. van de apsis van het heropende koor werd een Boazumer zilveren beker. Deze is gedateerd
schildering ontdekt: de zogenaamde Majestas 1508.
De Middelzee vormde een verbinding met een Uit de geschiedenis van Boazum is de mid- Domini (de Majesteit des Heren). Het gaat om
andere zeearm, de Marne, die van Bolsward deleeuwse slag bij Boazum (1465) tussen de een afbeelding van de tronende Christus (zon- Het orgel
naar het westen liep. Rond 1100 werd de verbin- Schieringers en de Vetkopers vermeldens- der baard), de rechterhand opgeheven in het zo- Elders in deze krant vindt u een artikel van Theo
ding tussen de Marne en de Middelzee bij Bols- waard. Met de benoeming van de Hollandse geheten spreekgebaar. In de linkerhand heeft Hij Jellema over de geschiedenis van het Heine-
ward verbroken. Tussen 1200 en 1300 slibde stadhouder Albrecht van Saksen tot ‘potestaat’ een boek. Christus zit in een amandelvormige man-Knolorgel in Boazum. Tevens komt daarin
de Middelzee tot aan Het Bildt dicht. Uit die tijd in Friesland kwam er eind 15e eeuw een meer omlijsting en wordt omgeven door de symbolen de restauratie van 2011-2012 aan de orde. Aan-
stammen verschillende dijken, bijvoorbeeld die geregeld en centraal bestuur, dat de langdurige van de vier evangelisten: Mattheus - mens of gezien hij bij de uitvoering van deze restauratie
tussen Rauwerd en Oosterwierum uit 1240. De Friese vete tussen Schieringers en Vetkopers engel, Marcus - leeuw, Lucas - stier en Johan- adviseur was, kan hij in zijn inleiding veel interes-
gebieden die ontstonden door de dichtslibbing beteugelde. In de 17e, 18e en begin 19e eeuw nes - adelaar. sants over dit prachtige orgel vertellen.
van de Middelzee werden de Nieuwlanden ge- woonden er te Boazum enkele rijke Friese fami- Toen deze schildering was ontdekt, kon helaas
noemd. Het later ontstane Bildt is "opgebild" lies in statige huizen (stinzen en states). Som- niet direct met de restauratie ervan worden be-
land en opbillen is een oud woord voor opslib- mige hiervan zijn verloren gegaan, andere sieren gonnen. De prachtige kleuren die bij de ontdek-
ben. Tussen Rauwerd (Raerd) en Bolsward ont- het dorp nog steeds en geven het een voor- king tevoorschijn kwamen, waren nadien ver-
stonden aan de zuidkant van de dichtgeslibde name uitstraling. Een bekende Boazumer was bleekt en nauwelijks meer waar te nemen. De
Middelzee de Friese hempolders (hem = bui- dominee Eelco Alta (1723 - 1798), pionier op het bont geschilderde gewelfribben konden volledig
tendijksland). Midden door de Middelzeepolder gebied van vee-inenting. Hij zou Eise Eisinga er in de oorspronkelijke staat worden hersteld,
is van Scharnegoutum tot vlakbij Leeuwarden in 1774 toe gebracht hebben diens planetarium maar van de schildering kon niet veel meer
de Sneekertrekvaart of Zwette gegraven. Deze in Franeker te bouwen. dan de contouren worden hersteld. Waar nodig
vormt tegenwoordig het eerste traject van de werden enkele aanvullingen aangebracht. De
Elfstedentocht. De Sint-Matinuskerk zwarte contouren en de kleuren wit en okergeel
Niet alleen door dit verleden hebben de vier De Sint-Martinuskerk is één van de oudste en zijn alleen overgebleven. Het vermoeden be-
plaatsen die we bezoeken iets gemeen. Ook mooiste romaanse kerken in Fryslân. De kerk staat dat in 1518 - bij het aanbrengen van grote
recentelijk en wel op orgelgebied verbindt hen met een éénbeukig schip is deels uit tufsteen, gotische ramen in de koormuur - het gewelf is
iets: nog onlangs hebben er namelijk orgelres- deels uit baksteen opgetrokken. Het schip da- overgewit, waardoor de schildering aan het oog
tauraties plaats gevonden. In 2010 in Sibranda- teert uit de tweede helft van de 12e eeuw. Het werd onttrokken.
buorren, in 2011 te Sneek en in 2011-2012 te inspringende koortravee is ouder. In het be- Er is bij de Majestas Domini in Boazum sprake
Boazum en Raerd. Daarom zijn deze vier plaat- gin van de 13e eeuw is het koor waarschijnlijk van een bijzondere omlijsting. Christus troont
sen voor de excursie op 6 april geselecteerd. verhoogd en voorzien van een meloenvormig binnen een zogeheten ‘vierpas’. Een vierpas is
koepelgewelf. In het koortravee bevinden zich een bepaalde vorm waarbij vier overlappende
Start in het statige Boazum aan de noordzijde verder twee hagioscopen. cirkels (= passen) in een vierhoek gelegen zijn en
Boazum is een dorp met zo’n 150 huizen en De tegenwoordige kerkingang stamt uit de 17e waarbij die cirkels open zijn aan de kant waar ze
400 inwoners. Sinds 1984 behoort het tot de eeuw. De toren is later gebouwd dan de kerk, elkaar raken. Ze zijn veel gebruikt in de gotische
gemeente Littenseradiel. Tot dat jaar behoorde naar schatting eind 13e eeuw. Deze zadeldak- traceringen van vensters. Rugwerk van het Heineman-Knolorgel (1783 / 1791)
het tot de opgeheven gemeente Baarderadeel, toren moet blijkens de twee series galmgaten te Boazum. Foto: Johan Sjoukema, Leeuwarden.
waartoe bijvoorbeeld ook Jorwert, het dorp later hoger gemaakt zijn. In de Tweede Wereld-
waaruit God verdween, behoorde. oorlog is de toren haar beide klokken aan de Raerd
Het riviertje de Boorne mondde vroeger bij Rau-
werd (nu Raerd geheten) in de Middelzee uit.
Raerd is de voormalige hoofdplaats van de ge-
meente Rauwerderhem. Het achtervoegsel hem
verwijst naar buitendijks land. Iemand met een
geoefend oog voor landschappen herkent dat
Raerd en omgeving in zijn vorm en ontwikkeling
is bepaald door het water.
Het gebied is een deel van het oostelijk oever-
land van de oude Middelzee, de zuidelijke oe-
verwal van de riviertjes de Boorn en Moezel en
de voormalige boezemlanden ten noorden van
het Sneekermeer. Voordat deze wateren over-
heersend werden, moet Raerd en omgeving al
menselijke bewoning hebben gekend, gezien
vondsten van bijvoorbeeld een mantelspeld uit
Deze vierpas wordt, naast de vier evangelisten, de eerste eeuw voor Christus. Terpen werden
omgeven door heiligen (wellicht onder meer Ma- opgeworpen toen het water steeg. Na het jaar
ria en Johannes de Doper). De Majestas Domini 1000 werd door het dichtslibben van de Midel-
met de hele omlijsting stamt uit het tweede kwart zee begonnen met het indijken van stukken zee
van de 13e eeuw nadat het koor was verhoogd en langzamerhand heeft zich het huidige land-
en voorzien van een stenen kruisribgewelf. De schap gevormd.
apsis werd - en is nog steeds - gedekt door een De Laurentiuskerk ligt op een terp. Wie was Lau-
meloenvormig koepelgewelf in romanogotische rentius? Laurentius is de patroonheilige aan wie
Kerkexterieur Boazum. Foto: Johan Sjoukema, Leeuwarden.
Friese orgelkrant pagina 3
de kerk is gewijd. In de hal van de kerk staat net achter de rug - niet het meest geschikte mo-
sinds 2010 een 19e-eeuws beeld van hem. In ment om aan de bouw van een nieuwe kerk te
zijn rechterhand draagt hij een palmtak, sym- beginnen. De kerkvoogdij beschikte kennelijk
bool van zijn martelaarschap. Het rooster in zijn over voldoende financiële reserves. De plaatse-
linkerhand verwijst naar zijn martelaarsdood. lijke timmerman, Pieter Geerts Bleeksma, heeft
Dat de kerk aan Laurentius is gewijd, wijst erop de kerk ontworpen en gebouwd. Het gebouw
dat Raerd één van de oudste parochies van werd relatief sober uitgevoerd, passend bij de
Friesland moet zijn geweest. In de vroege Ro- smaak van die tijd maar waarschijnlijk ook bij de
meinse kerk was Laurentius namelijk na Petrus economische omstandigheden. Tussen de ven-
en Paulus, de belangrijkste heilige. Laurentius is sters zijn in de buitenmuur pilasters geplaatst,
dan ook één van de martelaren van de vroege die het geheel een voorname uitstraling geven.
kerk. Onder paus Sixtus II was hij diaken in Het meubilair uit de oude kerk werd - misschien
Rome. In die functie was hij onder andere be- ook om kosten te besparen - in de nieuwe kerk
last met de zorg voor het kerkelijk bezit. Begin herplaatst. En de grafzerken bleven gewoon in
augustus in het jaar 258 liet keizer Valerianus de vloer liggen. Gezien het enorme gewicht er-
de paus onthoofden. Laurentius kreeg de op- van is de kans groot dat men de nieuwe kerk om
dracht om de kerkschatten aan de keizer over de oude vloer heen gebouwd heeft.
te dragen. Hij verzamelde een groot aantal arme Boven alle ingangen werden teksten aange-
Romeinen om zich heen en kwam terug met de bracht. De meest uitgebreide tekst staat boven
mededeling: “Hier zijn de schatten van de kerk”. de torendeur. Hier worden een paar zaken ge-
Deze oprechtheid werd hem door de keizer niet memoreerd die te maken hebben met de stich-
in dank afgenomen: hij werd verbrand op een ting van het nieuwe kerkgebouw:
rooster, het attribuut waarmee hij vrijwel altijd
afgebeeld wordt. Anno 1814 den 23 Mei, Het pas gerestaureerde (2009 - 2012) kerkinterieur van de Laurentiuskerk. Foto: Johan Sjoukema.
is aan dit gebouw de eerste steen gelegd
Bouwgeschiedenis van de door den Hoog Wel Geboren Heer Het rococo houtsnijwerk moet vervaardigd zijn de dijk voor het laatst als zeewering gefuncti-
Laurentiuskerk Jr. Tjalling Aedo Johan van Eysinga; door de Leeuwarder beeldhouwer Dirk Emb- oneerd. Sinds 1995 heeft de dijk geen functie
De huidige Laurentiuskerk is gebouwd in 1815. zijnde toen alhier Predikant dervelt: preekstoel, doophek, vrouwenbanken, meer als tweede waterkering. De dijk werd toen
Het is niet de eerste kerk die in Raerd gebouwd den Weleerwaarden Heer Focco Liefsting; rouw- en tekstborden vertonen kenmerken van niet meegenomen in het op deltahoogte bren-
is. Een archeologische vondst uit het einde van en Kerkvoogden, de Eerzame zijn stijl. De grote herenbank met dubbele over- gen van de Friese dijken. Natuurbeschermings-
de 8e eeuw vormt het vroegste getuigenis van Pieter T. Dotinga, en Jouke G. Gerbrandy. huiving en kuif dateert uit het begin van de 18e vereniging It Fryske Gea heeft de Slachtedijk als
het christendom in Raerd. Of er toen al een eeuw. In de vloer liggen monumentale grafzer- cultuurhistorisch monument en natuurgebied
(houten) kerkje stond staat niet vast, maar ligt De toren die hier staat voor ’t Kerkgebouw te pralen, ken van onder andere de families Jonghama en thans in beheer.
wel voor de hand. Inmiddels zijn we meer dan Rust op een fondament van honderd agttien palen; Eysinga. Het rijk versierde Hillebrandorgel werd
1200 jaar en 3 kerken verder. Het huidige ge- Een twintigduizendtal van oude vriesche steenen gebouwd in 1816. Het is omlijst door een ge- Sibrandabuorren
bouw verving de middeleeuwse kerk met zijn Moest daarop aan den voet een vasten steun verleenen. schilderde draperie uit de tweede helft van de Sibrandabuorren (Sijbrandaburen) is een terp-
zadeldaktoren. Deze was zo bouwvallig dat tot Dat nu dit schoon gebouw veel eeuwen mag verduren, 19e eeuw. Na de restauratie van kerk en kerkin- dorp, ontstaan in de middeleeuwen. In de 19e
afbraak werd besloten. Er zijn enige aanwijzin- Door God beveyligd en bevestigd op zijn muren. terieur is ook het orgel in 2011/12 gerestaureerd. eeuw breidde het dorp zich uit en ontstond een
gen omtrent het mogelijke uiterlijk van die kerk. En met het kerkgebouw voor ieder mag verstrekken, De restauratie vond plaats door orgelmakerij lintvormige bebouwing. Het dorp behoorde tot
Naast een tekening van J. Stellingwerf uit 1721 Om ’t hart tot dankbaarheid en Godsdienst op te wekken. Reil uit Heerde onder adviseurschap van Stef 1984 tot de gemeente Rauwerderhem en vanaf
is een laat-18e-eeuwse ets waarop duidelijk is Tuinstra. Met het oog op de restauratie van het dat jaar tot Boarnsterhim. Inmiddels is de poli-
te zien dat het toen om een laatgotisch kerk- instrument werd in 2005 een orgelrapport opge- tieke besluitvorming over een nieuwe gemeen-
gebouw ging met een opvallende zware toren. Boven in de toren bevinden zich sinds het voor- maakt door Jan Jongepier. telijke herindeling, waarbij Boarnsterhim wordt
De oudste muren dateerden waarschijnlijk uit jaar van 2011 weer twee klokken. Ze hangen In verband met diens pensionering werd Stef opgedeeld over de gemeenten Heerenveen,
de 12e eeuw. Bij de afbraak in 1814 bieden de in een hoge klokkenstoel die als bijzonderheid Tuinstra, die het instrument nader onderzocht, Leeuwarden, Skarsterlân en Súdwest Fryslân,
kerkvoogden namelijk een flinke hoeveelheid heeft dat hij niet op een zolder geplaatst is, maar vervolgens adviseur bij de orgelrestauratie. El- afgerond. Sibrandabuorren zal per 1 januari
‘duivesteen‘ (tufsteen) in de Leeuwarder Cou- op sokkels op de begane grond. De toren is als ders in deze krant vindt u een uitgebreide be- 2014 bij de nieuwgevormde gemeente Súdwest
rant te koop aan, zowel van de kerk als van de het ware om de stoel heen gebouwd; de stoel schrijving van de orgelrestauratie door Willem Fryslân (hoofdplaats Sneek) gaan horen. Si-
toren. Het zijn de restanten van de eerste stenen staat los van de toren. Raerd had in de mid- Hansma. brandabuorren telt een kleine 400 inwoners. Het
kerk. Bij de recente restauratie is nog een tufste- deleeuwen al twee klokken; beide werden in dorp bezit twee rijksmonumenten: de hervorm-
nen basement van een zuiltje terug gevonden. 1943 door de Duitsers geroofd. Na de oorlog Van Raerd naar Oosterbierum of de kerk uit 1872 met een B&T-orgel uit 1903
kwam alleen de grote klok terug. Deze was al omgekeerd én de houten ophaalbrug of ‘wipbrug’ over de
In de 13e eeuw moet de toen aanwezige kerk in 1762 door Johannes Derek te Hoorn gegoten Sinds 2000 wordt eenmaal in de vier jaar de Sijbrandbuurtstervaart uit 1865. De brug heeft
gemoderniseerd zijn. Daarvoor gebruikte men en verving een oudere klok. Tijdens de laatste Slachtemarathon en de Slachtewandeltocht een hameipoort met classicistische vormen en
kloostermoppen. Bij de restauratie van 2009 - restauratie is er een tweede aangekocht, een georganiseerd. Marathon en wandeltocht gaan is in 1974 en 1999 ingrijpend gerestaureerd. Aan
2012 zijn alleen rode teruggevonden. Het ligt geschikte klok uit Rijswijk. over een 42 kilometer lange slaperdijk van de de doorgaande weg door het dorp staat nog de
dus voor de hand aan te nemen dat de bak- Middelsee, de Slachte(dijk). De ene keer van voormalige coöperatieve zuivelfabriek ‘de Lege
stenen kerk rood was. Zowel op het schip als Het interieur van de Laurentiuskerk Raerd naar Oosterbierum, de volgende keer van Geaën’ uit 1891. In 1975 werd deze gesloten.
op de toren stond, net als tegenwoordig, een Vorig jaar stond een uitgebreid artikel van Wil- Oosterbierum naar Raerd etc. Zaterdag 16 juni Het pand uit circa 1930 heeft nu een andere
weerhaan. Halverwege de 17e eeuw had de lem Hansma in de Friese Orgelkrant, dat over 2012 was de start in Raerd. Boazum is afwis- bedrijfsbestemming. Sinds 2004 is TBS er in
kerk al een orgel. Het was gebouwd door de ge- de kerkrestauratie van 2009-2012 ging. Daarbij selend het tweede dorp langs de route of het op gevestigd, een bedrijf dat roestvrijstalen en alu-
broeders Bader, van wie in Fryslân nu nog een kwam het bijzondere rococo interieur uit onge- één na laatste dorp. minium producten voor met name de bouwnij-
instrument in Dronrijp aanwezig is. veer 1765 aan de orde. Bij die restauratie is de De dijk is niet als geheel aangelegd, maar ont- verheid, weg- en waterbouw en scheepsbouw
In 1815 is zoals gezegd tot afbraak van de mid- inrichting op basis van oude foto’s en bouwhis- staan uit koppeling en uitbreiding van polder- maakt.
deleeuwse kerk besloten. De nood moet hoog torisch onderzoek teruggebracht naar de situ- dijken. De eerste officiële melding van de dijk De hervormde kerk, gelegen op een verhoogd
geweest zijn want het was - met de Franse Tijd atie van vóór 1909. is van 1506. Bij de watersnood van 1825 heeft kerkhof, behoort thans tot de protestantse ge-
De Protestantse Kerk van Sibrandabuorren (1872). Foto: Johan Sjoukema, Leeuwarden.
Tekening door Jacob Stellingwerf van de kerk in Raerd (1724)
pagina 4 Friese orgelkrant
meente i.w. ‘De lege Geaën’. De voorganger van Acht dorpen worden tot het gebied ‘De Lege melding wordt gemaakt van een conflict op de Tot 1917 heeft een Sneker botermarkt bestaan.
deze kerk was een aan Sint-Martinus gewijde Geaën’ gerekend: drie dorpen uit de voorma- Magna Fossa tussen bewoners van Sneek en Daarna vond de handel nog uitsluitend vanuit de
kerk met zadeldaktoren en stamde uit 1333. De lige gemeente Wymbritseradiel en vijf dorpen Hamburgse kooplieden. In 1317 is er sprake van zuivelfabrieken plaats. In 1945 verwoestte een
toren stond waarschijnlijk los van de kerk. Eind uit de op te heffen gemeente Boarnsterhim. Wat een Sneker zegel hetgeen op het bestaan van brand het waaggebouw.
18e eeuw raakte die kerk in verval en is uitein- die laatste dorpen betreft gaat het om Dearsum stadsrechten wijst, maar wanneer die dan zou- De zuivelproductie en -handel bracht het ont-
delijk in 1842 gesloopt. De huidige kerk dateert (Deersum), Poppenwier (Poppingawier), Tersoal den zijn verleend, is onbekend. Uit 1456 stamt staan van verwante industrieën met zich mee,
van 1872 en is een driezijdig gesloten zaalkerk (Terzool), Raerd (Rauwerd) en Sibrandabuor- een verzameling stedelijke bepalingen en ver- bijvoorbeeld de industriële productie van land-
met grote rondboogvensters. Opvallend is dat ren (Sijbrandaburen). Deze vijf dorpen uit de ordeningen (‘keuren’) waarop het Sneker stads- bouwwerktuigen. Na de Tweede Wereldoorlog
de kerk met de toren naar het Zuiden - richting gemeente Boarnsterhim zouden in de aanvan- recht meestal wordt gefundeerd. Het betreft stootte de landbouw veel arbeidskrachten af en
doorgaande weg - staat. Het is zo goed als zeker kelijke plannen aangaande de gemeentelijke weliswaar niet een door een vorst of heer ver- probeerde de overheid via een regionaal indu-
dat de kerk van 1872 is ontworpen door timmer- herindeling bij de gemeente Leeuwarden wor- leend recht of privilege, maar toch wordt 1456 strialisatiebeleid werkgelegenheid voor de afge-
baas-architect W.F. Boomstra uit het nabijgele- den gevoegd. Na een initiatief van de dorpsbe- doorgaans als het begin van de stad Sneek be- stoten arbeidskrachten te bevorderen. Dit lever-
gen Goënga. De kerk heeft een houten gevelto- woners zijn de plannen aangepast en zullen alle schouwd. de Sneek de vestiging op van nieuwe bedrijven,
ren, bekroond door een ingesnoerde spits. In de acht dorpen van De Lege Geaën bij de nieuwge- Door de voorspoedige ontwikkeling kon de stad ook de nodige aan watersportgebonden onder-
toren hangt een door Geert van Wou II en Johan vormde gemeente Súdwest Fryslân gaan horen. vóór het einde van de dertiende eeuw al een nemingen. De stad is tegenwoordig juist vooral
ter Steghe gegoten klok uit 1540. Het uurwerk omgrachting aanleggen. Stadsuitleggingen met bekend vanwege de watersport. Door de opko-
uit 1627 is op initiatief van de Vereniging voor Sneek nieuwe grachten leidden eind 15e en 16e eeuw mende pleziervaart werd in 1910 werd de eerste
Dorpsbelangen in 1978/79 gerestaureerd en in Sneek is de hoofdplaats van de per 1 januari tot een hartvormig patroon waarbinnen de stad jachthaven te Sneek geopend. Nog altijd vervult
juni 1979 weer in gebruik genomen. Tevens is 2011 nieuwgevormde gemeente Súdwest Frys- tot in de tweede helft van de 19e eeuw ‘gevan- Sneek een belangrijke centrumfunctie, hetgeen
toen een automatische luidinstallatie geplaatst. lân. Vijf gemeenten, te weten Bolsward, Nijefurd, gen’ bleef. In het tweede kwart van de 16e eeuw blijkt uit bijvoorbeeld de aanwezige voorzienin-
Elk uur slaat de klok en om 08.00 uur, 12.00 Sneek, Wûnseradiel en Wymbritseradiel gingen zou Sneek, als enige van de elf Friese steden, gen op het gebied van onderwijs en gezond-
uur en 18.00 uur vindt het zogenaamde tijd- of er in op. De gemeente Súdwest Fryslân bestaat stadsmuren aangelegd hebben. Andere auteurs heidszorg, maar ook uit de winkeldichtheid. Die
schaftluiden plaats. In de jaren 1990 - 1992 zijn uit 6 steden (Sneek, Bolsward, IJlst, Workum, zeggen dat de opgeworpen stadswallen met was in 2009 tweeëneenhalf keer zo groot als in
kerk en toren gerestaureerd. Hindeloopen en Stavoren) en 63 dorpen. Qua bakstenen werden ‘bekleed’. Overigens ook steden van gelijke bevolkingsomvang.
Over het kerkinterieur is weinig bekend. In het oppervlakte is het de grootste gemeente van een dure investering.
witte en lichtblauwe interieur valt de bruine zes- Nederland. Zoals we eerder zagen, zullen en-
hoekige kanselkuip op. De onbewerkte toog- kele dorpen uit de gemeente Boarnsterhim per
panelen hebben elk een blinde, bewerkte boog 1 januari 2014 nog aan Súdwest Fryslân worden
met een engelenkop die op twee gecanneleer- toegevoegd.
de pilasters met sobere kapitelen rust. Ook het De gemeente telt 82.000 inwoners, waarvan
basement waarop elk pilaster rust is sober. De Sneek er zo’n 34.000 voor haar rekening neemt.
platte hoekstukken zijn eveneens gecanneleerd
en hebben bovenaan een eenvoudige decoratie.
Deze kansel komt uit de vorige kerk en dateert
van circa 1650. De toogpanelen, die vaak bij het
maken van kasten werden toegepast, zijn type-
rend voor het werk van Friese kistenmakers. Het
rugpaneel en het klankbord, beide in de kleuren
wit en lichtblauw, zijn jonger dan de kanselkuip.
Opvallend zijn de kleurige glas-in-lood ramen.
Deze moeten rond 1920 zijn vervaardigd, mis-
schien in het atelier van de Sneker glashandel
Houwink, maar dat is niet met zekerheid te zeg-
gen. Toen deze ramen in 1993 na restauratie te-
ruggeplaatst werden, zijn ter bescherming aan
de buitenkant plexiglasruiten aangebracht.
Bij dezelfde restauratie van 1990-1992 werden
een rood zandstenen deksel van een sarcofaag
en een grafzerk (uit 1337?) ontdekt. Tenslotte
bezit de protestantse gemeente van Sibran-
dabuorren interessante avondmaalsattributen, Het gemeentehuis uit 1760 van de nieuwe gemeente
waaronder een zilveren schenkkan uit 1981 Súdwest Fryslân (vóór 2011 gemeente Sneek) in roco-
(aangeboden door de vrouwenvereniging ter De Sneker Waterpoort van 1613 zo’n 400 jaar later costijl. Foto: Johan Sjoukema, Leeuwarden.
gelegenheid van haar 50-jarig jubileum) en twee gefotografeerd op 31 januari 2013. Foto: Johan Sjou-
grote zilveren drinkbekers waarin de jaartallen Het wapen van de per 1 januari 2011 totstandgeko- kema, Leeuwarden. Door de groeiende welvaart konden adel, geze-
1750 en 1852 gegraveerd zijn. men gemeente Súdwest Fryslân. ten boeren en gegoede burgerij allerlei zilveren
Het orgel in de kerk van Sibrandabuorren is in Recente opgravingen hebben de belangrijke rol voorwerpen in Sneek laten maken, zowel voor
1903 door de orgelmakerij Bakker & Timmenga van Sneek als handelsplaats bevestigd. Lange de sier als bij wijze van belegging. Van circa
opgeleverd. Het slanke front van het instrument Historie tijd bleven de waterverbindingen het zwaar- 1490 tot het midden van de 20e eeuw kende
behoort tot de eerste die Bakker & Timmenga De nederzetting waaruit later Sneek zou ont- tepunt vormen. Sneek heeft vijf waterpoorten Sneek een kleine tweehonderd zilversmeden.
maakten. Zij ontleenden dit fronttype aan het staan, dateert van ongeveer 850 à 900 na gehad en maar twee landpoorten. De nog be- De zilverzaal in het Fries Scheepvaart Museum,
werk van de - eveneens in Leeuwarden geves- Christus. Deze nederzetting ten Zuiden van de staande en overbekende waterpoort dateert dat in Sneek gevestigd is, getuigt van die rijk-
tigde - orgelmakers Adema. In maart 2010 werd Middelzee ontstond aan de oevers van een van 1613 en is opgetrokken in een verfijnde re- dom. Ook de architectuur getuigt van de wel-
het éénklaviers orgel met aangehangen pedaal veenriviertje op een natuurlijke verhoging in het naissancestijl. vaart in en rond Sneek. De stad telt vele monu-
na een restauratie door de firma Bakker & Tim- veengebeid, een pleistocene zandopduiking. Rond 1865-1880 werden de (stoom)schepen mentale woningen. Een overzicht daarvan biedt
menga weer in gebruik genomen. Deze verhoging lag in de buurt van het huidige echter te groot. De stadswallen werden toen ge- het deel Fryslân uit de serie ‘Monumenten in Ne-
Oud Kerkhof waar later de Martinikerk zou ver- slecht om plaats te maken voor grote aanlegka- derland', uitgegeven bij Waanders in Zwolle in
De dispositie bleef ongewijzigd. rijzen. den. Na 1840 werden doorgaande en verharde samenwerking met de (toenmalige) Rijksdienst
Manuaal (C - f3): Prestant 8 vt ; Bourdon 8 vt ; Bevolking en welvaart namen toe door de ont- wegen aangelegd (in 1842 naar Leeuwarden). voor de Monumentenzorg te Zeist. Sneek is een
Melophone 8 vt; Viola di Gamba 8 vt; Octaaf 4 ginning van het veen ten Zuiden van de ontstane Langzamerhand nam daarna het vervoer over beschermd stadsgezicht. Sneek bezit ook een
vt; Roerfluit 4 vt; Viola 4 vt en Woudfluit 2 vt. Pe- nederzetting. Rond 1000 na Christus werd op de de weg in belang toe. Pas in 1940 werd de aantal monumentale kerken. Eén daarvan, de
daal (C - c1): aangehangen. pleistocene zandopduiking een eerste houten weg Sneek-Joure aangelegd. In 1883 kwam de Grote of Martinikerk, bezoeken we op zaterdag
kerkje gebouwd. In het begin van de 13e eeuw spoorwegverbinding van Sneek met Leeuwar- 6 april ter afsluiting van de voorjaarsexcursie.
kreeg Sneek een verdergaande economische den tot stand, in 1885 werd deze naar Stavoren
stimulans vanwege de doorgaande vaarroute doorgetrokken. Recente plannen om tijdens het Grote of Martinikerk
(‘Magna Fossa’) Stavoren, Bolsward en Sneek toeristenseizoen een stoomtrein tussen Sneek Op de plaats van de huidige Martinikerk werd
naar Leeuwarden en Dokkum. Toen de Middel- en Stavoren te laten rijden, zijn voorlopig van de rond 1000 na Christus een eerste houten kerkje
zee rond 1200 ging dichtslibben werden diverse baan. gebouwd. In de tweede helft van de 11e eeuw
vaarten, zoals de Geeuw en de Oudvaart, met kwam er een driebeukige tufstenen kerk. Om-
elkaar werden verbonden waardoor deze vaar- Zuivel en zilver streeks 1300 kwam er een nieuwe, bredere kerk
route ontstond. Gunstig voor de handel, maar Geruime tijd heeft Sneek geprofiteerd van een tot stand met drie romaanse westtorens. In de
ook nodig vanwege waterbeheersing. Waterbe- levendige handel in zuivelproducten. De belang- jaren 1498 tot 1503 werd een nieuw koor en het
heersing maakte ook de aanleg van dijken no- stelling van het buitenland voor de Friese zuivel grootste deel van de laatgotische kerk gebouwd.
dig, waardoor een tweede bebouwing mogelijk kan men afmeten aan een bericht uit 1427, toen De bouwjaren 1498 - 1503 worden als het begin
werd. Er ontwikkelden zich geleidelijk drie cen- ‘vreemde luyden van oversee’ te Sneek aan van de huidige Martinikerk beschouwd.
tra: een kerkelijk centrum rond het hooggelegen de waag boter kochten. In dat zelfde jaar had
Oud Kerkhof, een bestuurlijk centrum rond de Sneek het waagrecht gekregen. In de 17e eeuw In 1681/82 stortten de bouwvallige westtorens
(huidige) Marktstraat en het handelscentrum bij vormde Amsterdam en in de 18e eeuw Londen gedeeltelijk in, de restanten werden afgebroken.
de sluis en overslag in de Hemdijk, de Neltjes- de markt waarop de Friese overproductie werd Het schip werd vier meter verlaagd. In 1681/82
zijl aan de Noordzijde van het tegenwoordige afgezet. Zeventig procent van de Nederlandse vonden nog meer bouwkundige veranderin-
Schaapmarktplein. boteruitvoer werd via Harlingen verscheept. gen plaats. Zo kregen schip en zijbeuken een
Ergens in de Middeleeuwen kreeg deze ne- Sneek ontwikkelde zich in de 19e eeuw tot de scheiding met Toscaanse zuilen en rondbogen.
derzetting de naam Ter Snake, waaruit de grootste botermarkt van Nederland. Vandaar dat In 1759-1761 werd het interieur van de als con-
naam Sneek is ontstaan. De eerste schriftelijke Sneek eeuwenlang een waag had. Pas laat in de sistorie gebruikte sacristie uit de 16e eeuw in
Front van het Bakker & Timmenga-orgel (1903) in Si- aanduiding van Sneek stamt uit 1296 en is te 19e eeuw verloor de Nederlandse boterexport rococostijl (met een door de bekende Johann
brandabuorren. Foto: Johan Sjoukema, Leeuwarden. vinden in een Hamburgse oorkonde waarin terrein aan - vooral - de Deense zuivelfabrieken. Georg Hempel gedecoreerd plafond) aange-
Friese orgelkrant pagina 5
De Martinikerk van Sneek anno 2013. Foto: Johan Sjoukema, Leeuwarden. Het Schnitger-Van Damorgel (1711 / 1898) in de Martinikerk te Sneek. Foto: Johan Sjoukema, Leeuwarden
past. Dit is gelukkig ongeschonden bewaard uit 1689 en drie wapenborden (1690-1692). Ver- bovenwerk. Sindsdien was er sprake van een (1898) 8 vt, Octaaf (1710) 4 vt, Fluit (1710) 4 vt,
gebleven. Als toegang tot de sacristie kwam er der bevindt zich in de kerk een gietijzeren pomp, tweeklaviersorgel met 29 registers. In 1925 werd Quint Prestant (1782/1898) 3 vt, Octaaf (1710)
een opgeklampte gotische deur uit het begin uitgevoerd in de vorm van een Corinthische zuil, het pedaal door de N.V. v/h P. van Dam gewij- 2 vt, Mixtuur (1710) 2-3 sterk, Cornet (1898) 3
van de 16e eeuw. en een verzetsmonument uit 1950. De kerkvloer zigd. Als gevolg van de vernieuwingen van het sterk en Trompet (1913) 8 vt.
In 1771 werd de dakruiter op de kerk vervangen bevat een aantal grafzerken uit de 16e en 17e orgel in 1898 en in 1925 werd de klankidentiteit Zwelwerk (C - g3): Salicionaal (1898) 8 vt,
door de klokkenkoepel zoals we die nu nog ken- eeuw. Er hangen drie schilderijen - van de schil- van het orgel omgebogen in een meer romanti- Roerfluit (1898) 8 vt, Quintadeen (1898) 8 vt, Vi-
nen. Er kwam toen een carillon van 26 klokken derende burgemeester Hanso Moll en diens sche richting. Wat dat betreft was er nauwelijks ola da Gamba (1898) 8 vt, Salicet (1898) 4 vt,
in te hangen, vervaardigd door Johan Christi- broer Pieter Moll - in de kerk. De huidige cen- nog van een Schnitgerorgel sprake. Slechts de Flûte hamonique (1898) 4 vt, Quintfluit (1710) 3
aan Borghhardt uit Enkhuizen. Dit verving een traal gerichte inrichting kwam in 1872 tot stand kern van het hoofdwerk en een enkel element vt, Woudfluit (1710) 2 vt, Carillon (1710) 2 sterk,
kleine beiaard uit 1712, die vermoedelijk een op basis van een door architect Breunissen op het bovenwerk bleven aan Schnitger herin- Hautbois (1943) 8 vt en Vox Humana (1852) 8 vt.
voorganger uit de tweede helft van de 17e eeuw Troost ontworpen cirkelvormige bankenopstel- neren. In onze tijd zijn die veranderingen voor Rugwerk (C - g3): Prestant (1710/1898) 4 vt,
kende. Het carillon van Borghhardt heeft tot en ling rond de preekstoel. een deel weer ongedaan gemaakt. Roerfluit (1885) 8 vt, Quintadeen (1885) 8 vt,
met 1918 dienst gedaan. Daarna werd een En- Naast de kerk staat een houten klokhuis dat Bij de restauratie in 1988 door Bakker & Tim- Roerfluit (1885) 4 vt, Nasard (1988) 3 vt, Octaaf
gels carillon aangetrokken, waarvan alle klokken rond 1498 werd gebouwd en in 1767 zijn hui- menga werd weer een rugwerk met zeven regis- (1988) 2 vt, Sesquialter (1988) 2 sterk en Dulci-
in 1943 door de Duitse bezetter werden weg- dige vorm kreeg. In 1894 en in 1968/69 werd het ters aan het instrument toegevoegd. Zowel voor aan (1988) 8 vt.
gevoerd. In 1949 kwam er een nieuwe beiaard gerestaureerd. In 1971 zijn ter bekroning twee het rugwerk als het pedaal werden nieuwe laden Pedaal (C - d1): Prestant (1710/1925/1988) 16
van Van Bergen uit Heiligerlee, die in 1955 werd nieuw windvanen geplaatst. Er hangen klokken gemaakt. Sindsdien stelde het overtuigend 18e- vt, Subbas (1900/1988) 16 vt, Octaaf (1988) 8
uitgebreid. Dit carillon voldeed niet helemaal en in van Butendiic uit 1466 en van Ter Steghe uit eeuwse klankbeeld van het rugwerk dat van vt, Gedekt (1885) 8 vt, Octaaf (1988) 4 vt, Ba-
werd in 1970 voor het grootste deel vervangen 1543. het hoofdwerk enigszins in de schaduw. In het zuin (1988) 16 vt, Trompet (1988) 8 vt en Claron
door een beiaard van Petit & Fritsen uit Aarle- voorjaar van 2011 is in het hoofdwerk een aan- (1988) 4 vt.
Rixtel. Sinds de restauratie van 1998 kent het Het orgel tal Schnitgerpijpen, dat Van Dam in 1898 bui- Tremulanten op Zwelwerk en Rugwerk.
carillon in totaal 50 klokken, evenveel als het ca- In de Martinikerk bevinden zich twee orgels: ten gebruik had gesteld, weer aangesloten en Koppels: Hoofdwerk-Zwelwerk, Hoofdwerk-
rillon in de Domtoren van Utrecht, waarmee ze sinds 1985 een koororgel, gebouwd door tot klinken gebracht. De hoofdwerkklank heeft Rugwerk, Pedaal-Hoofdwerk en Pedaal-Rug-
het grootste van Fryslân is. De organist van de J.L. v.d. Heuvel te Dordrecht én een imposant hierdoor enorm aan kwaliteit gewonnen en de werk.
Martinikerk, Dirk S. Donker, is sinds 1963 stads- Schnitgerorgel uit 1711. Naar dat laatste orgel totaalklank heeft een nieuw en veel overtuigen- Toonhoogte: a = 466 (een halve toon boven
beiaardier van Sneek. gaat natuurlijk vooral onze belangstelling uit. der evenwicht gevonden, aldus Theo Jellema in normaal). Gelijkzwevende temperatuur. De
In 1793 voorzag men de noordbeuk van een We zagen dat het kerkgebouw een rijke bouw- de Friese Orgelkrant van 2012. Ongeveer 550 windvoorziening vindt plaats door een maga-
portaal in empirestijl met Ionische pilasters. In historie kent. Voor het Schnitgerorgel van de Schnitgerpijpen - waaronder bijna alle frontpij- zijnbalg uit 1898.
1871 kreeg het schip een stucgewelf. Bij een Martinikerk geldt dat eveneens. Het begin ligt in pen - functioneren nu weer. Theo Jellema was
kerkrestauratie van 1924-1925 werd de funde- 1711, toen Arp Schnitger een drieklaviers orgel als adviseur bij de restauratie in 2011 betrokken JSJ
ring vernieuwd en de kap versterkt. De laatste met 36 registers voltooide. De Martinikerk had en kan tijdens de voorjaarsexcursie het nodige
restauratie vond plaats in de jaren 1978 tot met dit orgel de primeur van een drieklaviers over de geschiedenis van het Sneker Schnit-
1994. Eén van de werkzaamheden toen was de instrument met een vrij pedaal in Friesland. Uit gerorgel vertellen. Na zijn ‘verhaal’ zal de vaste [Mijn dank gaat uit naar een ieder die in meer of
reconstructie van het vroeg-18e-eeuwse hou- het monumentale front is nog steeds de drie- organist van de Martinikerk, Dirk S. Donker, het mindere mate aan de totstandkoming van mijn
ten tongewelf. Enkele interessante elementen klaviers opbouw duidelijk af te lezen. Maar het orgel bespelen. artikel over de kerken en orgels van de voor-
uit de inventaris van de Sneker Martinikerk zijn: orgel kwam niet ongewijzigd de geschiedenis jaarsexcursie heeft bijgedragen. JSJ]
de preekstoel met koperen trapleuning (vervaar- door. De grootste veranderingen vonden in 1898 Huidige dispositie:
digd door Bartel Winsents in 1626), een tienge- en 1925 plaats. In 1898 verving L. van Dam & Hoofdwerk (C - g3): Prestant (1710) 8 vt, Bour-
bodenbord (circa 1630), een vroedschapsbank Zonen het borstwerk en het rugwerk door een don (1832) 16 vt, Holpijp (1710) 8 vt, Violon
In 2013 is het monumentale Müller-orgel van de Grote
of Jacobijnerkerk in Leeuwarden te beluisteren op:
BIJZONDERE CONCERTEN • woensdag 24 juli 20.00 uur Jaap Zwart
• maandag 6 mei 20.00 uur Theo Jellema speelt o.m. Vierne en Alain (“wereldorgeldag”) • vrijdag 26 juli 12.30 uur Misun Kim (lunchpauzeconcert)
• woensdag 5 juni 20.00 uur Dirk Donker, Theo Jellema en Eeuwe Zijlstra spelen • zaterdag 27 juli 22.00 uur Theo Jellema (Bach-nachtconcert)
Bach (Schweitzer- herdenking) • woensdag 31 juli 20.00 uur Jacques van Oortmerssen (eerste concert Müller-herdenking)
• vrijdag 14 juni 20.00 uur Theo Jellema speelt orgelconcerten van Händel op het Metzler- • woensdag 7 augustus 20.00 uur Jos van der Kooy (tweede concert Müller-herdenking)
orgel en het Luthers Bach Ensemble brengt de Coronation Anthems van Händel ten gehore. • vrijdag 9 augustus 12.30 uur David van Laar (lunchpauzeconcert)
• zaterdag 14 september 16.00 uur Eeuwe Zijlstra (nationale orgeldag) • woensdag 14 augustus 20.00 uur Theo Jellema (derde concert Müller-herdenking)
• donderdag 26 december 15.00 uur Theo Jellema (kerstconcert) • woensdag 21 augustus 20.00 uur Jochem Schuurman
• vrijdag 23 augustus 12.30 uur Theo Jellema (lunchpauzeconcert)
ZOMERSERIE • woensdag 28 augustus 20.00 uur Theo Jellema (Friese orgelmuziek)
• woensdag 3 juli 20.00 uur Theo Jellema • woensdag 4 september 20.00 uur Theo Jellema (verzoekprogramma)
• woensdag 10 juli 20.00 uur Theo Jellema, Jochem Schuurman en Peter van der Zwaag
spelen oude en nieuwe muziek uit recente uitgaven LEEUWARDER ORGELFESTIVAL
• vrijdag 12 juli 12.30 uur Roelof van Luit (lunchpauzeconcert) • woensdag 11, donderdag 12, vrijdag 13 september 20.00 uur
• woensdag 17 juli 20.00 uur Vincent van Laar Hindemith/Poulenc Festival (o.m. Hindemith orgelsonates)
pagina 6 Friese orgelkrant
In 2013 oude vertrouwde, maar ook nieuwe activiteiten
Het standaardrepertoire donateurs buiten Fryslân gedaan, omdat zij
In 2012 organiseerde Organum Frisicum samen meestal niet in de gelegenheid waren het con-
met de Stichting Appassionata en de Stichting cert te bezoeken. Het concert vindt nu plaats op
Orgelconcerten Grote Kerk Leeuwarden het zaterdag 22 juni en wel in Burgwerd. Concertge-
Sweelinck Festival. Hoewel de belangstelling vers zijn Jochem Schuurman, orgel en Alina Ro-
zeker niet tegenviel, staat het nog niet vast of zeboom, sopraan. Voorafgaand aan het concert
er in 2013 weer een Leeuwarder Orgelfestival geeft Jochem Schuurman een inleiding over de
komt. Nu er niet of nauwelijks meer sprake is restauratie van het Schwartzburgorgel (1735)
van subsidiëring door de gemeente Leeuwar- die in 2011 werd afgesloten. Omdat het begrip
den, geeft de Stichting Orgelconcerten Grote donateursconcert verwarring opgeroepen heeft,
Kerk Leeuwarden prioriteit aan de voortzetting wordt dit concert voortaan aangeduid als ‘zo-
van de Leeuwarder orgelserie in de maanden juli merconcert’. Die aanduiding roept niet het mis-
en augustus. verstand op dat het concert alleen en uitsluitend
Wellicht dat er in afgeslankte vorm toch nog een voor donateurs van Organum Frisicum toegan-
‘Leeuwarder Orgelfestival’ komt. kelijk zou zijn. Voor het overige blijven opzet en
Dat zou dan net als in 2013 rond de tweede organisatie zoals die waren. Het bestuur van
zaterdag van de maand september eindigen. Organum Frisicum is zeer benieuwd of de za- Het Leichelorgel (1883) in Augustinusga.
Voor de Stichting Organum Frisicum staat het terdag tot meer bezoekers van buiten Fryslân Foto: Riemer G. van der Veen, Fenderlee
doorgaan van het slotconcert op de nationale zal leiden. In de zomer van 2013 wordt alweer Digital Imaging Leeuwarden.
orgeldag in Fryslân niet ter discussie, dus dat voor de derde achtereenvolgende keer een or-
concert gaat in 2013 op zaterdag 14 september gelfietstocht georganiseerd, net als voorheen in het dorp waar hun auto geparkeerd staat. Er
om 16.00 uur ‘gewoon’ door. Traditiegetrouw zal in samenwerking met de Stichting Tsjerkepaad. wordt om 13.30 uur gestart met een concert in
het in de Grote of Jacobijnerkerk te Leeuwarden De Orgel(fiets)tocht is gepland op zaterdag 27 de Doopsgezinde Kerk van Surhuisterveen. Om
plaats vinden. Organist-concertgever is Eeuwe Het Leichelorgel (1885) in de Lambertuskerk te Arum. juli. Er is lering getrokken uit de ervaringen van 14.30 en 15.30 uur wordt vervolgd met een con-
Zijlstra, Fries van geboorte en werkzaam in de Foto: Johan Sjoukema, Leeuwarden. 2011 en 2012 en daarom is in 2013 de start- cert in de kerken van Surhuizum respectievelijk
stad Groningen en in Harlingen. Zoals te doen plaats tevens de finishplaats. Deelnemers die Augustinusga. De orgel(fiets)tocht wordt afge-
gebruikelijk is het concert gratis toegankelijk. Na reerd. Elders in deze krant wordt uitgebreid over met de auto komen en de fiets meenemen, zijn sloten met een concert om 16.30 uur de pro-
afloop is er wel een ‘vrijwillige collecte’. de vier kerken en hun orgels verteld. nu aan het eind van de fietstocht meteen weer testantse Dorpskerk van Surhuisterveen. Deel-
Op zaterdag 28 september is de najaarsexcursie name is aan de tocht is gratis, aan het einde van
naar de plaatsen Lollum, Witmarsum, Achlum het concert in de protestantse Dorpskerk van
en Kimswerd. De Gereformeerde Kerk in Lollum Surhuisterveen - dat is om 17.00 uur - wordt
staat op de nominatie gesloten te worden. Het een ‘vrijwillige collecte’ ter bestrijding van de
orgel in de protestantse Gertrudiskerk van Ach- gemaakte kosten gehouden. De concertgevers
lum heeft in 2012 een grote onderhoudsbeurt zijn in alle vier dorpen organist Christiaan de
ondergaan en is dus weer in optimale conditie. Vries en trompettiste Gerda Postma uit Haarlem,
De Laurentiuskerk in Kimswerd en het Hardorf- maar beide met Friese roots.
forgel in die kerk zijn recentelijk grondig geres-
taureerd. Nieuwe evenementen
Net als in Raerd tijdens de voorjaarsexcursie zult Naast de bekende en vertrouwde activiteiten or-
u in Kimswerd enthousiast zijn over de restau- ganiseert Organum Frisicum in 2013 ook enkele
ratie van kerk en orgel. Een passende afsluiting nieuwe evenementen.
van de najaarsexcursie. Over de kerken en de Allereerst vindt op initiatief van Organum Fri-
orgels in alle vier dorpen die dan bezocht wor- sicum een bijzonder orgelconcert in de Grote
den, vindt u eveneens elders in deze krant na- of Jacobijnerkerk te Leeuwarden plaats. Het
dere informatie. gaat om een concert ter herdenking van Albert
Gewoontegetrouw wordt in 2013 ook weer een Schweitzer en dat tevens als openingsconcert
zomerconcert georganiseerd, een orgelconcert van de Friese orgelzomer kan gelden. Daartoe
gratis toegankelijk voor de donateurs van Or- werkt de Stichting Organum Frisicum samen
Het Müllerorgel (1724-1727) in de Grote of Jacobij- ganum Frisicum. Toch zit er dit jaar een nieuw Het P. van Damorgel (circa 1919) in de Protestantse met de organisaties in Bolsward, Franeker, Har-
nerkerk te Leeuwarden. aspect aan dit concert: voor het eerst vindt het Kerk van Surhuizum. lingen, Leeuwarden en Sneek die in genoemde
Foto: Ad Fahner, Leeuwarden. op een zaterdag plaats. Dat is op verzoek van Foto: Johan Sjoukema, Leeuwarden. steden de orgelserie gedurende de zomermaan-
den verzorgen. Het concert begint om 20.00 uur
Met dat concert wordt de nationale orgeldag en vindt plaats op woensdag 5 juni 2013.
in Fryslân op 14 september 2013 afgesloten. Aanleiding voor het concert is dat het Neder-
Belangstellende organisten kunnen dan op landse Albert Schweitzer Fonds te Utrecht 2013
zo’n 125 verschillende plaatsen in de provincie tot Albert-Schweitzerjaar heeft uitgeroepen,
Fryslân orgels bespelen. Met ingang van 10 april omdat 100 jaar geleden Albert Schweitzer naar
kunnen belangstellenden een overzicht van die Lambarene in Gabon vertrok om daar een zie-
ongeveer 125 plaatsen opvragen via admini- kenhuis te stichten.
stratie@organumfrisicum.nl of via 0511-476042 Het concert begint met een inleiding van Theo
(mw. J. de Vries). Uiteraard kunnen zij daartoe Jellema over ‘Albert Schweitzer en J.S. Bach’.
ook de website www.organumfrisicum raadple- Vervolgens zullen Dirk S. Donker (Sneek), Theo
gen. Van 10 april tot en met 11 mei kan men zich Jellema (Leeuwarden) en Eeuwe Zijlstra (Har-
vervolgens voor deelname aan de nationale or- lingen) een orgelconcert geven. De werken van
geldag in Fryslân aanmelden door overmaking Bach en Mendelssohn die gespeeld zullen wor-
van € 15,00 naar ING-nummer 2377793 van de den, zijn gebaseerd op het programma van het
Stichting Organum Frisicum, Pluimzegge 6 te concert dat Albert Schweitzer op 7 mei 1932 in
Veenwouden onder vermelding van postcode de Grote Kerk van Leeuwarden gaf.
en huisnummer. Vervolgens kunnen de aange- Dat concert was onderdeel van een tournee
melde organisten zichzelf online inroosteren en die Albert Schweitzer door Duitsland, Engeland
ook gemaakte keuzen wijzigen. Voor donateurs en Nederland maakte. Om fondsen voor zijn
van Organum Frisicum kan dat in de periode ziekenhuis in Lambarene te genereren gaf hij
van 13 mei tot en met 30 juni en voor niet-dona- lezingen en concerten. In Duitsland gaf hij dat
teurs in de periode van 10 juni tot en met 30 juni. jaar vier concerten, in Engeland drie en in Ne-
Donateurs die niet online speeltijden wensen te derland maar liefst twintig. Meestal werden de
reserveren, kunnen dat dan doen middels een concerten voorafgegaan door een lezing, zo ook
belronde van 19.30 uur tot 21.00 uur op dinsdag in Leeuwarden.
21 mei via telefoonnummer 058 - 2153988. Niet-
donateurs die niet online speeltijden wensen te Over het volgende evenement blijven we kort:
reserveren, kunnen dit ook alsnog middels een op vrijdag 13 september 2013 organiseert Or-
belronde doen en wel van 19.30 uur tot 21.00 ganum Frisicum een voorstelling voor leerlingen
uur op dinsdag 18 juni via hetzelfde telefoon- van de groepen 6, 7 en 8 van de basisschool
nummer 058 - 2153988. Vanaf 1 juli is het niet waarin het orgel centraal staat. De voorstelling
meer mogelijk om speeltijden te reserveren of wordt verzorgd door Gonny van der Maten,
te wijzigen. Bij de inroostering geldt een speel- orgel en Bastiaan Smit, acteur-verteller. De ba-
tijd van maximaal 30 minuten per persoon per sisscholen in Leeuwarden en directe omgeving
orgel. Uiteraard gaan ook de voorjaars- en de worden hierover nader geïnformeerd. Bedoeling
najaarexcursie van de Stichting Organum Frisi- is uiteraard de belangstelling van de jeugd voor
cum ‘gewoon’ door. Op zaterdag 6 april vindt de het orgel te stimuleren.
voorjaarsexcursie plaats. Bezocht worden de
orgels in Boazum, Raerd, Sibrandabuorren en
Sneek (Martinikerk). De orgels in de kerken van
deze plaatsen zijn allemaal recentelijk gerestau- Het Schwartzburgorgel (1735) in Burgwerd. Foto: Broer Feenstra, Burgwerd.
Friese orgelkrant pagina 7
Deelnemende kerken aan Tsjerkepaad en Orgeldag
• Leeuwarden, Evangelisch Lutherse Kerk • Tzummarum, Sint-Martinustsjerke • Harlingen, Geref.kerk vrijgemaakt De Haven
Overzicht van kerken die meedoen Van Dam, 1869 Van Dam, 1878 Reil/van Vulpen 1951/2006
aan de Nationale Orgeldag op za- • Leeuwarden, Grote of Jacobijnerkerk • Warns, Doopsgezinde kerk • Haskerhorne, Prot. Kerk (HK)
terdag 14 september 2013 én aan Chr. Müller, 1727 Bakker & Timmenga, 1896 Van Dam, 1873
Tsjerkepaad: • Leeuwarden, Sint-Bonifatiuskerk • Warns, Johannes de Doperkerk • Heerenveen, Heilige Geest kerk
[zie voor een actueel overzicht van Cavaillé-Coll, 1887 Dekker, 1917 Gebr. Adema, 1867
de openingstijden per kerk op www. • Leeuwarden, Waalse kerk • Westernijtsjerk, v.m. Herv. Kerk • Hiaure, Prot. Kerk
tsjerkepaad.nl] Schwartzburg, 1740 Bakker & Timmenga, 1880 Flaes, 1887
• Longerhouw, Prot. Kerk (HK) • Wijnaldum, Andreaskerk • Hommerts, Johannes de Doperkerk
Van Dam, 1868 Van Dam, 1869 Van Dam, 1869
• Achlum, Getrudiskerk • Lytsewierrum (Lutkewierum), Gertrudiskerk • Wirdum, Sint-Martinuskerk • It Heidenskip, Heidenskipsterkerk
Van Dam, 1854 Van Dam, 1870 Van Dam, 1790 / Hardorff, 1873 Bakker & Timmenga, 1909
• Akkrum, Terptsjerke • Makkum, Van Doniakerk • Witmarsum, Koepelkerk • Jistrum, Dorpskerk
Van Oeckelen, 1856 Naber, 1848 Van Dam, 1855 verm. Hoornbeeck, ca 1715
• Âldeboarn, Doelhôftsjerke • Mantgum, Mariakerk • Wons, Prot. Kerk (HK) • Joure, de Oerdracht (GK)
Van Dam, 1779 Van Dam, 1879 Bakker & Timmenga, 1891 Reil, 1997
• Âldtsjerk (Oudkerk), Pauluskerk • Marssum, Sint-Pontianuskerk (HK) • Workum, Sint-Gertrudiskerk • Kubaard, Prot. Kerk (HK)
Bakker & Timmenga, 1883 Van Gruisen, 1804 Jan Harmens 1697 en Künckel 1784 Hardorff, 1856
• Anjum, Michaëlkerk (HK) • Menaam (Menaldum), Prot. Kerk • Workum, Sint-Werenfriduskerk • Lollum, Geref. Kerk
Van Dam, 1875 Hardorff, 1861 P.J. Adema & Zonen, 1885 Adema, 1890
• Bakhuizen, Sint-Odolphusparochie • Molkwerum, Lebuinuskerk • Woudsend, Karmel • Metslawier, Herv. Kerk
Gebr. Adema, 1923 2e helft 17e eeuw / Van Dam, 1873 Scheuer, 1829 / Bakker & Timmenga, 1938 Radersma / van Dam, 1819
• Balk, It Breahûs (HK) • Minnertsga, Meinardskerk • Woudsend, Sint-Michaëlkerk • Nijeholtpade, Nicolaaskerk
Lohman, 1843 Robustelly, 1785 Van Gruisen, 1811 J.F. Kruse / W. Hardorff en Zoon, 1883
• Balk, Sint-Ludgeruskerk (RK) • Nijega, Herv. Kerk • Wyckel, Vaste Burchtkerk • Oosternijkerk, Sint-Ceciliakerk
Gebr. Adema, 1906 Bakker & Timmenga, 1894 Bakker & Timmenga, 1900 Hillebrand, 1813 / van Gruisen, 1831
• Bears, Mariakerk • Nijland, Sint-Nicolaaskerk • Ysbrechtum, Sint-Martinuskerk • Oosthem, Johanneskerk
Van Dam, 1880 Van Gruisen, 1840 Hardorff, 1866 Van Gruisen, 1838
• Beetgum, Martinuskerk • Noordwolde, Prot. Kerk • Opeinde, Geref. Kerk
Van Oeckelen, 1861 Van Dam, 1876 Overzicht van kerken die alleen Steendam, 1989
• Beetsterzwaag, Dorpskerk • Oldeberkoop, Bonifatiuskerk meedoen aan de Nationale • Oudwoude, Herv. Kerk
Van Dam, 1856 Scheuer, 1858 / Van Dam, 1919 Orgeldag (en niet aan Tsjerkepaad): Van Dam, 1856
• Berlikum, Koepelkerk • Oosterbierum, Sint-Joriskerk • Scharsterbrug, Hervormde kerk
Mittenreither, 1780 Van Dam, 1868 Van Dam, 1918
• Bolsward, Doopsgezinde kerk • Oud-Duurswoude (Wijnjewoude), Herv. Kerk • Brantgum, Herv. Kerk • Spannum, Prot. Kerk (HK)
H.H. Freytag, 1810 F.C. Schnitger, ca 1723 Hardorff, 1878 Bakker & Timmenga, 1911
• Bolsward, Martinikerk • Oude Bildtzijl, Julianakerk • Damwoude (Dantumawoude), Benedictuskerk • Sumar (Suameer), Dorpskerk (HK)
Hinsz/Van Dam, 1781/1861 Bakker & Timmenga, 1896 Hinsz, 1777 Bakker & Timmenga, 1906
• Broek, Broekster Tsjerke • Oudega (Sm.), Sint-Agathatsjerke • Donkerbroek, Geref. Kerk • Waaxens (D), Thomaskerk
Mart Vermeulen, 1907 Van Dam, 1875 Bakker & Timmenga, 1920 Bakker & Timmenga, 1925
• Buitenpost, Mariakerk (HK) • Oudemirdum, De Fontein • Donkerbroek, Laurenskerk (HK) • Warstiens, Herv. Kerk
Van Dam, 1877 Bakker & Timmenga, 1900 Verhofstadt, ca 1721 Bakker & Timmenga, 1884
• Burgum (Bergum), Kruiskerk • Oudeschoot, Skoattertsjerke • Drachten, De Oase • Westergeest, Prot. Kerk (HK)
Van Dam, 1788 Hardorff, 1871 Van Dam, 1845 Bakker & Timmenga, 1891
• Burgwerd, Johanneskerk • Ouwsterhaule, Prot. Kerk • Driesum, Herv. Kerk • Wierum, v.m. Geref.kerk, Museumkerk Eben Haëzer
Schwartzburg, 1735 Van Dam, 1880 Hinsz, 1781/1782 Ypma, ca 1840
• Dokkum, Bonifatiuskerk (RK) • Paesens, Sint-Antoniuskerk • Garyp, Andreaskerk (GK) • Wolvega, Kerk op de Hoogte (HK)
Van Dam, 1883 Gilmann, 1758 Van Dam, 1898 Schwartzburg, 1733
• Dokkum, Grote of Sint-Martinuskerk • Raerd (Rauwerd), Laurentiuskerk • Garyp, Petruskerk (HK)
Flentrop, 1979 Hillebrand, 1866 Bakker & Timmenga, 1886
• Drachten, Doopsgezinde kerk • Reduzum (Roordahuizum), Vincentiuskerk
Van Dam, 1857 Van Gruisen, 1785
• Drachten, Grote Kerk • Rinsumageest, Alexanderkerk (HK)
Hillebrand, 1820 Bakker & Timmenga, 1892
• Easterein (Oosterend), Martinikerk • Scherpenzeel, Prot. Kerk
Hardorff, 1870 Van Dam, 1881
• Ferwert (Ferwerd), Sint-Martinustsjerke • Schettens, Prot. Kerk (HK)
Adema, 1873 / Verschueren, 1983 Van Oeckelen & Zonen, 1891
• Franeker, Martinikerk • Schraard, Prot. Kerk (HK)
Van Dam, 1842 Vermeulen, 1911
• Goutum, Agneskerk • Sexbierum, Sixtuskerk
Van Dam, 1864 Bakker & Timmenga, 1924
• Grou, Sint-Piterkerk • Sint-Jacobiparochie, de Groate Kerk
Van Dam, 1853 Van Dam, 1845
• Harlingen, Sint-Michaëlkerk (RK) • Sint-Nicolaasga, Parochiekerk H. Nicolaas
Adema, 1898 L. Ypma, 1871
• Hichtum, Hichtumerkerk • Sloten, Grutte Tsjerke
Van Gruisen, 1795 Van Gruisen, 1786
• Hindeloopen, Grote Kerk • Sneek, Doopsgezinde kerk
Van Dam, 1813/68 Scheuer, 1847
• Hitzum, Prot. Kerk (HK) • Sneek, Grote of Martinikerk
Van Dam, 1855 Schnitger, 1711 / Van Dam, 1898 / B&T, 1988
• Holwerd, Doopsgezinde kerk • Sneek, Sint-Martinuskerk
Bakker & Timmenga, 1906 Maarschalkerweerd, 1891
• Holwerd, Sint-Willibrorduskerk • Stavoren, Nicolaaskerk
Scheuer, 1852 Wiebe Meijes en Meije Wiebes, 1786
• Idsegahuizum Skûster Tsjerke • Steggerda, Prot. Kerk (HK)
Bakker & Timmenga, 1908 Flentrop 1977
• Joure, Doopsgezinde kerk • Stiens, Sint-Vituskerk
Van Dam, 1858 Van Dam, 1830
• Joure, Hobbe van Baerdt Tsjerke • Terband, Rotondekerk
Ahrend, 1978 Van Dam, 1887
• Kollum, Maartenskerk (HK) • Ternaard, Grutte Tsjerke
Van Gruisen, 1841 Van Dam, 1864
• Kollum, Oosterkerk (GK) • Tirns, Tirnserkerk (HK)
Fonteyn-Gaal, 1969 Bakker & Timmenga, 1909
• Langweer, Prot. Kerk (HK) • Twijzel, Petruskerk
Van Dam, 1784 Bakker & Timmenga, 1904
• Leeuwarden, Doopsgezinde kerk • Tzum, Johanneskerk
Strumphler, 1786 / Van Dam, 1858 Hinsz, 1764 Foto uit de vijftiger jaren van de vorige eeuw van het Müllerorgel (1724 - 1727) in de Grote of
Jacobijnerkerk te Leeuwarden. Foto uit: Friesland Orgelpracht deel 1 van Jan Jongepier.
Vous pouvez aussi lire
