HET CONCERTGEBOUW AMSTERDAM
←
→
Transcription du contenu de la page
Si votre navigateur ne rend pas la page correctement, lisez s'il vous plaît le contenu de la page ci-dessous
HET CONCERTGEBOUW AMSTERDAM
Inhoud
2 De onverwoestbare magie van de
6
NTR ZaterdagMatinee
KEES VLAARDINGERBROEK
Uw donaties 4 NTR ZaterdagMatinee op Radio 4 en internet
Gedurende de eerste lockdown vanwege het 5 Ongezien, maar niet ongehoord!
dreigende coronavirus, nu ruim een jaar geleden, SIMONE MEIJER - ROLAND KIEFT
hebben we tien Matineeconcerten moeten
afgelasten. Een overweldigend aantal van onze 6 Hans Abrahamsen BAS VAN PUTTEN
vaste bezoekers heeft toen het aankoopbedrag
van de kaarten voor deze concerten omgezet in 10 The hidden soul of harmony WILLEM BRULS
een donatie aan de serie.
13
10
Première-partituren JOEP CHRISTENHUSZ
Deze donaties zijn volledig en uitsluitend ten
goede gekomen aan de NTR ZaterdagMatinee.
17 Nieuwe muziek in oude vaten SOFIE TAES
Wij zijn heel blij dat wij de musici wier concerten
zijn afgezegd hiervoor (ten dele) hebben kunnen De series
compenseren. Daarnaast hebben we een
bedrag gereserveerd voor een aantal grote 19 Opera 6 concerten
compositieopdrachten aan Nederlandse
componisten. 29 RFO & Friends I 6 concerten
Namens het team van de NTR ZaterdagMatinee 37 RFO & Friends II 6 concerten
13
en alle musici en componisten: heel hartelijk
bedankt voor uw genereuze bijdrage!
45 GOK & Friends 4 concerten
51 Oude Muziek 5 concerten
Kees Vlaardingerbroek
Artistiek leider 59 Hedendaags 4 concerten
64 Een cultureel baken in onzekere tijden
PAUL JANSSEN
68 Ons Radio Filharmonisch Orkest en
17
VERKOOP ABONNEMENTEN INFORMATIE OVER DE PROGRAMMERING Groot Omroepkoor PAUL JANSSEN
Passe-partouts: Online en telefonisch vanaf 11-5-2021 & REACTIES
Series: Online en telefonisch vanaf 18-5-2021 ONLINE zaterdagmatinee.nl 71 Informatie en bestellen
• www.concertgebouw.nl/series
• Concertgebouwlijn 020 6718345, 10.00 - 17.00 u
nporadio4.nl/ntrzaterdagmatinee
ntrzaterdagmatinee
74 Chronologisch overzicht
VERKOOP LOSSE KAARTEN
@zaterdagmatinee
@zaterdagmatinee
78 Beeldverantwoording en colofon
Online en telefonisch vanaf 1-6-2021
• www.concertgebouw.nl/matinee
PER EMAIL info@zaterdagmatinee.nl
POSTADRES NTR ZaterdagMatinee
79 Bestelformulier
• Concertgebouwlijn 020 6718345, 10.00 - 17.00 u Postbus 125
De actuele openingstijden van de kassa vindt u 1200 AC Hilversum
op concertgebouw.nl/meer-weten/kaartverkoop TELEFOON 035 67141766
De onverwoestbare magie
concentratie, het zijn precies de eigenschappen die ons in staat stellen de pure
magie en eigenzinnige schoonheid van het oeuvre van de Deense componist
van de NTR ZaterdagMatinee
Hans Abrahamsen te ontdekken. In het Matineeseizoen 2021-2022 zijn vier
concerten aan de muziek van Abrahamsen gewijd, met als apotheose de
Nederlandse première van zijn sprookjesopera The Snow Queen, gedirigeerd
door niemand minder dan Kent Nagano. Deze Amerikaanse dirigent was
Terwijl ik deze woorden schrijf (begin april 2021) zit Nederland nog steeds eind jaren tachtig een graag geziene gast in de Matinee, maar raakte daarna
in een gedeeltelijke lock-down. Het afgelopen jaar is voor veel mensen uit beeld. In het nieuwe seizoen tekent hij ook voor de uitvoering van Das
uitzonderlijk zwaar geweest. Dat geldt evenzeer voor ons publiek, als voor de Rheingold, met een orkest dat op instrumenten uit Wagners tijd speelt. Een
musici die vaak hun vak niet of nauwelijks meer hebben kunnen uitoefenen. unieke kans Wagners muziek te horen zoals hij haar zichzelf had voorgesteld.
Toch is er ook het afgelopen jaar heel veel uitzonderlijks tot stand gebracht.
De NTR ZaterdagMatinee heeft de activiteiten van maart tot juni 2020 op Zoals u van ons gewend bent, is ook het nieuwe seizoen weer vol nieuwe
bevel van de overheid moeten staken, maar is vanaf september 2020 weer of recente noten, vaak in opdracht van de Matinee en met steun van de
in full swing verdergegaan. Met geweldige resultaten. Ik herinner hier slechts onvolprezen Stichting Vrienden van de Matinee gecomponeerd. Karina
aan de wereldpremière van One Hundred Years van Yannis Kyriakides, in Canellakis, chef-dirigent van het Radio Filharmonisch Orkest, dirigeert onder
combinatie met Stravinsky’s Agon, beide meesterlijk gedirigeerd door Karina andere Abrahamsens ‘wereldhit’ Let me tell you – met Barbara Hannigan als
Canellakis (19-9-2020); de concertante uitvoering van Fidelio op 12 december solist – en het verzengende Vioolconcert van het jonge Spaanse megatalent
2020, de dag van de zestigste verjaardag van Jaap van Zweden, door 260.000 Francisco Coll. Haar collega van het Groot Omroepkoor, Benjamin Goodson,
tv-kijkers gevolgd; de wereldpremière van het Christmas Oratorio van James dirigeert werken van Pärt en Schnittke. Speciale melding wil ik hier maken
MacMillan (16-1-2020); Jenůfa met de jonge stersopraan Lise Davidsen van de wereldpremière van Traveler’s Prayer van Steve Reich op 16 oktober
(30-1-2021) en aan de betoverende Johannespassie van Arvo Pärt (27-3-2021). 2021, nog geen twee weken na de 85ste geboortedag van de Amerikaanse
grootmeester. De Nederlandse eer wordt verdedigd door Tim Kliphuis, Richard
Drie factoren zijn van doorslaggevende betekenis geweest voor deze Rijnvos, Peter-Jan Wagemans en door Janco Verduin, die ter gelegenheid van
onverminderde bloei van de NTR ZaterdagMatinee. Allereerst de niet aflatende de honderdste geboortedag van Yannis Xenakis een nieuw orkestwerk schrijft.
steun van NPO Radio 4 en van zijn zendermanager Simone Meijer, die nooit De Griekse componist zelf is vertegenwoordigd met zijn Kraanerg, een iconische
moe werd te benadrukken dat de Publieke Omroep en goede muziek in een balletpartituur die de geest van de rebelse jaren zestig in de kern raakt. Voor
crisistijd belangrijker zijn dan ooit. Vervolgens de toewijding en moed van de de uitvoering tekent het vermaarde ensemble Klangforum Wien, dat nog niet
instrumentalisten van het Radio Filharmonisch Orkest en de vocalisten van het eerder in de Matinee te horen was.
Groot Omroepkoor, die onder soms buitengewoon moeilijke omstandigheden
de hoogste artistieke idealen bleven nastreven en verwezenlijken. En tenslotte Wie Matinee zegt, zegt opera. De lijst is in dit seizoen weer lang en reikt van de
het enthousiasme en de trouw van u, ons Matineepubliek: of er nu wel of niet Nederlandse première van Telemann (Orpheus), via Giacomelli (La Merope), Rossini
een handjevol bezoekers mocht worden toegelaten in de zaal – consistent kan (L’italiana in Algeri), Giordano (Fedora) en Janáček (Kát’a Kabanová) tot Ligeti (Le
het beleid van de overheid op dit punt moeilijk worden genoemd –, u volgde ons Grand Macabre) en Abrahamsen (The Snow Queen). Wat een vooruitzicht Vasilisa
massaler dan ooit via de mediakanalen van de Publieke Omroep, NPO Radio 4 Berzhanskaya, Lianna Haroutounian, Julia Lezhneva, Rachel Redmond, Albina
voorop. Hoe vaak zag ik dat de ogen van musici nieuwe glans kregen, wanneer ik Shagimuratova, Franco Vassallo, Derek Welton en vele andere sterzangers en
hen eraan herinnerde, dat de zaal weliswaar leeg was, maar dat vele tienduizenden -zangeressen opnieuw in de Matinee te kunnen verwelkomen, en vocalisten als
radioluisteraars en webcastkijkers via Radio 4 live met hen waren verbonden! Xabier Anduaga, Amanda Majeski en Andrè Schuen voor het eerst in de Matinee
te presenteren. Onze casting consultant Christian Carlstedt weet telkens weer
Terwijl musici met inachtneming van alle maatregelen een nieuwe wijze de allerbeste vocalisten naar Amsterdam te halen!
van samenspelen en -zingen ontwikkelden, nam het aantal luisteraars
op NPO Radio 4 wekelijks toe. Velen gingen ook anders luisteren: dieper, ‘Terug naar normaal’, dat is in de NTR ZaterdagMatinee onmogelijk, omdat
geconcentreerder, minder afgeleid door de hectiek die ons leven vóór maart er weinig normaals aan deze al meer 60 jaar florerende concertserie is: de
2020 kenmerkte. De indrukwekkende woorden van Matthijs Vermeulen over Matinee biedt immers uitgelezen repertoire in de beste uitvoering voor een
“de ene grondtoon”, die “onverbiddelijke, machtige, magische toon, de enige, uitzonderlijk publiek. De grootste wens van het Matineeteam voor 2021-2022:
die voor een componist het nastreven waard is”, kregen opnieuw betekenis. ons publiek nu ook weer als vanouds in de schitterende ambiance van de Grote
Zaal van Het Concertgebouw te mogen ontvangen!
Het is mijn hoop en verwachting, dat de ervaringen van deze nieuwe
uitvoeringspraktijk en luisterhouding ons te kostbaar zijn geworden om ze na Kees Vlaardingerbroek
de coronacrisis weer los te laten. Onbevangen luisteren, totale openheid en Artistiek leider
2 | N T R Z AT E R DAG M AT I N E E SEIZOEN 2021 - 2022 | 3
NTR ZaterdagMatinee Ongezien, maar niet ongehoord!
op Radio 4 en internet
Uitzending op NPO Radio 4 Groot bereik In september begint het 61ste Matineeseizoen! Zestig jaar geleden ging
De NTR ZaterdagMatinee is een Door samenwerking met de European de Matinee op de Vrije Zaterdag van start. Een reeks concerten op de
concertserie van de Nederlandse Broadcasting Union is een aanzienlijk zaterdagmiddag, bedoeld om de pasverworven vrije dag ‘onalledaags’ in te
Publieke Omroep. Ieder concert wordt deel van de concerten, al dan niet rechtstreeks, vullen: met de mooiste klassieke muziek voor iedere geïnteresseerde, ongeacht
rechtstreeks uitgezonden op NPO Radio 4 te beluisteren in veel landen in de Europese je voorkennis of afkomst. De omroepensembles verlieten toen definitief de
en www.nporadio4.nl. Vanuit de loge, rechts Unie en daarbuiten. Wist u dat via Radio 4 en de oude radiostudio’s en presenteerden zich vanaf dat moment standaard live op
achter het podium, is Hans Haffmans de vaste zenders buiten Nederland ieder Matineeconcert de planken van het Amsterdamse Concertgebouw.
presentator van de uitzendingen. Vooraf, in tienduizenden luisteraars bereikt? Wat begon als een mooi initiatief van de toen sociaal-democratische omroep
de pauze en na afloop van het concert biedt VARA, groeide uit tot een van de meest toonaangevende concertseries in de
het radioprogramma achtergrondinformatie, Extra: interviews en boventiteling wereld. Van meet af aan werd er met visie gekozen: repertoire dat elders te
interviews met solisten, dirigenten en/of kenners Voor u, ons publiek in de zaal, organiseert weinig aan bod kwam – minder bekende opera’s, Nederlandse en nieuwe
van het repertoire. Zit u zelf in de zaal? Dan de omroep NTR met grote regelmaat iets muziek – kreeg hier ook een podium. De gedachte erachter leek eenvoudig:
kunt u elke uitzending terugluisteren via extra’s. Zo kunt u bij wereldpremières ongeveer laten we samen geweldige muziek ontdekken die, hoewel die uitdrukking
www.zaterdagmatinee.nl. drie kwartier vóór aanvang van het concert vaak misschien toen nog niet gebruikt werd, verre van ‘mainstream’ is.
een gesprek met de componist bijwonen in de Het idee werkte. Onvoorstelbaar goed gevulde zalen, zelfs bij onbekende
Programmaboekjes en terugluisteren Spiegelzaal van het Concertgebouw; dit interview titels en wereldpremières. Decennialang, totdat in maart 2020 COVID-19
Bij ieder concert biedt een programma wordt niet via de radio uitgezonden. ook in ons land toesloeg. Opeens bleef die prachtige zaal leeg, of kon er in
boekje veel informatie over de muziek Een aankondiging vindt u in deze abonnementen enkele gevallen hooguit een klein publiek bij aanwezig zijn. Desondanks
en de uitvoerenden. Wie zich vooraf op het brochure, in de programmaboekjes en op de site kon iedereen wel blijven genieten van het podium dat er altijd is, er altijd zal
programma wil voorbereiden kan enkele dagen van het Concertgebouw. Opera’s en andere grote zijn: de radio. De zangers en instrumentalisten van het Groot Omroepkoor
vóór het concert het boekje alvast inzien op vocale producties worden in de zaal boventiteld. en het Radio Filharmonisch Orkest, de programmamakers, producenten en
www.zaterdagmatinee.nl. Enkele dagen na het programmeur… iedereen moest de bakens verzetten om al die concerten aan
concert kunt u elke ZaterdagMatinee-uitvoering Laatste nieuws te passen, opnieuw te organiseren, vaak ook van livestreams te voorzien. Het
gedurende drie maanden terugluisteren via Via Facebook, Twitter en Instagram vroeg veel creativiteit en inspanning. Bovendien is musiceren op anderhalve
www.nporadio4.nl/concerten. Op de zaterdag houdt de NTR ZaterdagMatinee u op de Simone Meijer meter afstand wezenlijk anders dan in traditionele opstelling optreden, en
middagen zonder live concert maakt de NTR een hoogte van het laatste nieuws rond de concerten topmusici vervangen door andere topmusici is, binnen alle beperkingen, geen
keuze uit opvallende ZaterdagMatinee-concerten en uitzendingen. Volg ons, blijf op de hoogte, en vanzelfsprekendheid.
uit het verleden. De complete uitzendingen (dus praat mee met andere liefhebbers! Dat u, ons publiek, de NTR ZaterdagMatinee een warm hart toedraagt
inclusief gesprekken) vindt u via ‘uitzending en waardeert, werd ons in het voorbije seizoen duidelijk uit de ongekend
gemist’ terug op www.zaterdagmatinee.nl facebook.com/ntrzaterdagmatinee vele steunbetuigingen. En uit de luistercijfers. Nog nooit bereikten de
Enkele concerten per jaar worden uitgezonden @zaterdagmatinee ZaterdagMatinee-concerten zo veel mensen via NPO Radio 4. Wekelijks vele
via het digitale tv-kanaal NPO 2 Extra @ntrzaterdagmatinee en vele Concertgebouwen vol! Die prachtige getallen willen we op z’n minst
(zie www.npo2extra.nl). behouden. Maar, o, wat hopen we dat in dit 61ste seizoen ook de zaal weer
vol zal zitten. Want voor iedereen – musici, solisten, dirigenten en alle mensen
daaromheen – geldt: wat hebben we u ontzettend gemist!
Roland Kieft Simone Meijer Roland Kieft
zendermanager NPO Radio 4 directeur Stichting Omroep Muziek
4 | N T R Z AT E R DAG M AT I N E E SEIZOEN 2021 - 2022 | 5
KIND VAN HET
POSTMODERNISME
“Kou, winter, sneeuw zijn metafoor geloofsbelijdenis van een musicus die kracht put
voor zoveel dingen tegelijk”, zegt Abra- uit zijn kwetsbaarheid, zijn durf om alles op het
hamsen. Licht, donker, pijn, eenzaam- spel te zetten. In de fragmenten die Abrahamsen
heid, geluk, de complexe structuur van in conclaaf met Griffiths en Hannigan selecteerde,
sneeuwvlokken, bevroren beweging, komen al zijn compositorische obsessies samen.
stilte, ruimte én verwachting, want de De voorliefde voor hoge, indringende, in de media
winter is ook het voorportaal van de vaak als ‘glaciaal’ beschreven klanken. Of het idee
lente. Het wonder is dat die thematiek van een aan de tijd ontheven muziek (“What if mu-
hem brengt tot een muziek van vaak sic is not time?”), die hij soms stilzet als bevroren
hartverscheurende intensiteit. Weinig materie. Bij Abrahamsen kom je tempo-aandui-
hedendaagse werken hebben zo’n be- dingen tegen als ‘adagissimo’, ‘morendo al niente’,
dwelmend effect als de voor sopraan ‘sehr langsam, ohne Zeit’ of ‘im Tempo des Tai-Chi’.
Barbara Hannigan geschreven liede- En natuurlijk is er de kou. “Snow falls”, zingt Ophe-
rencyclus Let me tell you. De combinatie lia in het laatste lied, haar afscheid van het leven.
van complexiteit en toegankelijkheid “So I will go on in the snow / I will have my hope
of – zoals Hannigan het uitdrukt – van with me.” In de partituur klinken de schuifelende
kwetsbaarheid en kracht levert een stappen van voeten in de sneeuw, meesterlijk
unieke muzikale ervaring van zeldzame geïmiteerd met draaiende bewegingen van een
emotionele directheid op. De magi- vel papier over een ruw oppervlak. Die techniek
sche spectrale harmonieën, die in het hanteerde Abrahamsen voor het eerst in Schnee.
vijfde en zevende deel als lichtgevende Let me tell you, zegt Abrahamsen, is een kind van
watervallen uit de hoogte neerdalen, Schnee, zoals zo vaak bij hem nieuw werk wortelt
worden bij al hun complexiteit elemen- in een vorig. Zijn muziek is een evolutionair proces
Abrahamsen
taire ervaringen, openbaringen haast waarin bestaande ideeën in een blijvende worste-
– terwijl ze exact zijn wat de tekst ling met vorm en inhoud langzaam tot volle was-
Hans
beschrijft: “You have made me like dom rijpen. Ook dat herkent hij in Griffiths’ Ophelia.
glass – like glass in an ecstasy from In haar gevecht met een beperkte woordenschat,
your light / like glass in which light dat woekeren met middelen, spiegelt zich de mu-
rained.” De verschijning van laag hout sicus die zich naar eigen zeggen beter en makke-
en koper in het tere, hoogfrequente lijker in muziek uitdrukt dan in woorden, die altijd
Ralph Vaughan Williams schreef een Sinfonia antarctica, weefsel van het eerste lied komt, en niet eens zoekt naar het geluid voor zijn verhaal. Die als kind
Tsjaikovski’s Eerste symfonie heet ‘Winterdromen’. De luidruchtig, als een aardschok. Luister nog eens, en zelf ‘kleine melodieën’ op de piano speelde ‘zoals
Zweeds-Nederlandse componist Klas Torstensson stak je hoort de dalende melodische beweging van de anderen vertellen over hun leven’, tot hij ontdekte
zijn affiniteit met noordelijke koelte niet onder stoelen lyrisch striemende piccolo’s in de openingsmaten dat hij door een neurologische aandoening maar
of banken in werken als Barstend ijs of zijn opera De zich in opwaartse vorm herhalen. Daar mani- twee van zijn vijf rechtervingers kon gebruiken, en
expeditie, over de fataal verlopen Poolexpeditie onder de festeert zich de constructivist die zichzelf heeft toen maar hoorn ging spelen.
Zweedse maniak Andrée. Maar er is geen componist die betiteld als architect van de tijd. Maar wat via het
zijn obsessie met de bevroren werelden van sneeuw en ijs oor de ziel bereikt, is een spontane, in het geheel
hardnekkiger heeft nagejaagd dan de Deense componist van de muziekgeschiedenis gedrenkte stroom van Bijna grijpbare klank
Hans Abrahamsen (1952). Er loopt een rechte lijn van geheimzinnige oermuziek. Voor de intensiteit van zijn muziek is geleden.
Winternacht voor ensemble (1978) via Schnee voor 9 spelers De liedteksten zijn fragmenten uit de gelijknamige De componist van de bevroren tijd weet wat het
(2008) en de letterlijk ijzingwekkende liederencyclus Let novelle van de Britse muziekpublicist, schrijver is om te bevriezen. Van 1990 tot 1998 compo-
me tell you (2013) naar zijn eerste opera The Snow Queen en librettist Paul Griffiths, die volledig is opge- neert Abrahamsen op één stuk na geen noot, een
(2019), gebaseerd op het wrede wintersprookje van zijn trokken uit de 481 woorden die Shakespeare zijn ongehoorde cesuur in het leven van een componist
landgenoot Hans Christian Andersen. Ophelia in Hamlet in de mond legt. Bij Griffiths zijn die al lang voor Let me tell you een internationale
ze het vocabulaire voor haar levensverhaal. Zijn reputatie heeft opgebouwd. Het breekpunt wordt
boek wordt haar autobiografie, bijna het verhaal niet helemaal een keerpunt. Zijn oeuvre is veel
achter Hamlet, maar via een omweg ook die van consistenter dan de soms gesuggereerde kloof
de componist. De tekst laat zich lezen als de tussen de muziek van voor en na zijn generale
6 | N T R Z AT E R DAG M AT I N E E SEIZOEN 2021 - 2022 | 7
pauze doet vermoeden. In de jaren ze-
ventig, als Abrahamsen wordt geasso-
cieerd met de ‘nieuwe eenvoud’ die na
de hypercomplexe seriële muziek van de
jaren vijftig en zestig de weg terug naar
de luisteraar tracht te vinden, zijn alle
kenmerken van zijn taal al voorhanden.
In het vroege orkestwerk Stratifications
(1975) is hij direct te herkennen aan de
hoge, soms pijnigend felle kleuren, die bij
hem ook in de kamermuziek tot en met
het Vierde strijkkwartet (2012, het tweede
deel heet niet voor niets ‘Dance of
light’) zullen blijven opduiken. Ook in dat
vroege stuk treden visionaire beelden in
de plaats van woorden. “Ik herinner me,”
zegt Abrahamsen, “dat ik me bij het slot
van Stratifications een muziek voorstelde
die zou opstijgen en zou verdwijnen in een krach- door de breedte van zijn spectrum, die moeilijk peil-
tig licht.” Die droom bleef. “In Let me tell you zijn er bare outsider buiten de mainstream. En dan loopt
klanken op de grens van wat je nog kunt horen, een hij vast; misschien niet eens zozeer in zijn beperkin-
muziek die de aarde verlaat en als een vliegtuig op- gen als in zijn slopende gevoeligheid voor alle mu-
Barbara Hannigan
stijgt. Dat heb ik altijd met klank. Die kan zoals in Let ziek. “Als ik naar Pärt luisterde, kon ik erg houden
me tell you als licht, of glas of water zijn, die voel je van Tabula rasa; anderzijds bewonder ik Ligeti zeer.”
bijna. En hij komt altijd niet via de geest maar door Maar partij kiezen voor de een of de ander kan hij
het lichaam.” Het is een fysieke sensatie. niet, hoewel hij nog bij Ligeti in Hamburg zal stude- Hij hervindt zichzelf in hun manische orde, maar de volgende stap. In het Vierde strijkkwartet vindt
Zijn Winternacht (1978), dat Abrahamsen tien jaar ren. “Ik moet alles hebben; het extreem langzame ook in het loslaten. Hij laat het komen zoals het Abrahamsen de weg terug naar de soms kinderlij-
later voor een groter ensemble arrangeerde, is een en het heel snelle, het subjectieve en het objec- wil, hetzij via de strenge structuren van Schnee, ke onbevangenheid van Winternacht; ‘babbelend als
meesterwerk met de voor hem typerende combi- tieve. Ik ben een kind van het postmodernistische hetzij in de vorm van een muziek die in de par- een kind’, schrijft hij boven het derde deel. En in zijn
natie van modernistische orde, dromerigheid en tijdperk.” Zijn muziek beschrijft die polariteit soms tituur werkendeweg zijn draai vindt, waarin de superieure beheersing van dat complete scala aan
dansante, kinderlijke onbevangenheid, soms speels heel letterlijk. In Nacht und Trompeten hoor je Abra- fantasie haar onvoorspelbare beloop mag nemen uitdrukkingsvormen ontvouwt zich stap voor stap,
streng; het derde deel is opgedragen aan Stra- hamsen pendelen tussen de werelden van Mahler en alles de adem krijgt die het nodig heeft. Zelfs facet na facet het mysterieuze panorama waarvan
vinsky. De ostinatobewegingen, de onverwachte en Stravinsky, tussen romantiek en classicisme, de tussentijdse aanpassingen van de microtonale Let me tell you op de grens van het zegbare het
tonale doorkijkjes, de typerende valbewegingen tussen wat hij noemt de ‘subjectieve rubato-tijd van stemmingen in Schnee, elke keer 1/6 toon lager, wereldwijd bewonderde symbool wordt. “I know I
vanuit de hoogte in fluit en klarinet, de conceptuele de een en de objectieve tijd van de ander”. En soms, krijgen in drie korte intermezzi hun eigen muzikale can do this”, zingt Hannigan. “I have the powers /
verwijzingen naar de romantiek – alle hoekstenen voelt hij, moet in muziek de tijd helemaal wegvallen. speelruimte toebedeeld. Het Pianoconcert (2000) I take them here / I have the right. My words may
van zijn taal zijn present. De finale, ‘im Frühling’, “Dat is ons leven. We ervaren in de tijd. Maar het gedraagt zich heel even als een briljant postmo- be poor / but they will have to do.”
is een uitbundige Mahlerparodie met een volks mysterie is dat wij de tijd overstijgen.” dern pianoconcert, allegro volante e nervoso, om
klarinettenthema, mahleriaans vernietigd door een Is het vreemd dat hij in de veelheid van de voor dan haast pesterig te verdwijnen in een verstild, BAS VAN PUTTEN
vuile mars. zijn rijke geest toegankelijke muzikale wegen zijn zen-achtig lentissimo, in het tweede deel bekrach-
weg niet meer kan vinden? Wel blijft hij actief als tigd met het bijschrift ‘frozen time’. In het eerste
arrangeur van werk van anderen, van Schumann deel van de Vier orkeststukken (2003) wellen uit
“Ik ben kind van het en Carl Nielsen tot Ravel en Schönberg. Via acht de donker broeierige onderbuik van het orkest ABRAHAMSEN IN DE MATINEE
postmodernistische tijdperk” Bach-canons BWV 1072-1078 (1994) keert hij de machtigste akkoorden op, die als noorderlicht 29 JAN GOK & FRIENDS 2 | Hoornconcert (NP) | p 47
In de jaren tachtig breekt Abrahamsen ook interna- met enige vertraging naar het componeren terug. afsteken bij de nachtelijke hemel. Het openings- 12 FEB RFO & FRIENDS II 4 | Let me tell you | p 42
tionaal door dankzij zijn bewonderaar Hans Werner Het canonmateriaal, ad libitum te herhalen als een deel van het Hoornconcert lijkt op een vergelijkbare 14 MEI HEDENDAAGS 4 | Winternacht / Wald /
Henze, die in 1982 met de Berliner Philharmoniker soort minimal music, wordt de opmaat naar het manier het ontstaan van het stuk zelf te beschrij- Schnee | p 63
het aan hem opgedragen orkestwerk Nacht und hyperconstructieve Schnee, tien canons voor negen ven. Op elk handvol noten volgt een stilte, alsof 4 JUN OPERA 6 | The Snow Queen (NP) | p 27
Trompeten ten doop houdt. Maar hij blijft, misschien instrumenten. de muziek eerst de kracht moet verzamelen voor
8 | N T R Z AT E R DAG M AT I N E E SEIZOEN 2021 - 2022 | 9
OPERASERIE 2021-2022
Tragedie of komedie? Dat is vaak de vraag bij Wie uitvoeriger onderwezen wil worden in de ver-
de aard van een opera. Een tragedie is Umberto schillen tussen tragedie en komedie kan het beste
Giordano’s Fedora uit 1898, het verhaal van een luisteren naar het oratorium L’Allegro, il Penseroso
onfortuinlijke Russische prinses die verliefd wordt ed il Moderato van Händel. In dit Engelstalige we-
op de moordenaar van haar aanstaande echtgenoot reldlijke oratorium, geschreven in zijn latere jaren
en die als gevolg van de daaropvolgende emotio- in Londen, geven het vrolijke, opgewekte Allegro
nele complicaties zichzelf tenslotte van het leven en het peinzende, melancholische Penseroso
berooft. De stijl die Giordano hiervoor gebruikt is afwisselend hun visie op de wereld en het leven.
laatromantisch. De lyrische emoties lopen hoog op, Beide worden uiteindelijk ‘geneutraliseerd’ door Il
vooral aan het slot van de tweede akte, wanneer Moderato, de gulden middenweg, die behalve wijs
Ipanov bekent dat hij heeft moeten moorden uit en verstandig natuurlijk ook altijd een beetje saai
zelfverdediging en om zijn eer te redden. Dit is het is, en daarmee niet echt geschikt voor de hoogop-
emotioneel-muzikale fundament voor het drama- lopende passies van een opera.
tische zelfgekozen levenseinde van Fedora aan het Wel erkent zowel L’Allegro als Il Penseroso, om ver-
slot van de derde akte. schillende redenen, de emotionele kracht van zang
De eeuw was eigenlijk vrij zonnig begonnen. en muziek. Het verdriet van Orpheus zette hem aan
Hoewel Gioachino Rossini met zowel komedie als tot mooie klanken: “Or bid the soul of Orpheus sing
tragedie furore maakte, zijn het zijn komedies die de / Such notes as, warbled to the string, / Drew iron
operawereld echt veroverden. Voor zijn in 1813 in tears down Pluto’s cheeks / And made hell grant
Venetië in première gegane L’italiana in Algeri schreef what love did seek.” L’Allegro spreekt op zijn beurt
hij ook zijn zonnigste muziek, hartveroverend hu- van ‘The hidden soul of harmony’: “Orpheus’ self
moristisch. Rossini stond met deze opera buffa aan may heave his head / From golden slumbers on
het einde van een twee eeuwen oude Italiaanse tra- a bed / Of heap’d Elysian flow’rs, and hear / Such
ditie van komische opera. Een van de allereerste en strains as would have won the ear / Of Pluto, to
een van de meest succesvolle muzikale komedies have quite set free / His half-regain’d Eurydice.”
was La finta pazza van Francesco Sacrati, eveneens
uit Venetië. Nadat het werk over Achilles en Deida-
mia, die haar gekte veinst om haar geliefde held te Ideeënopera
kunnen behouden, in première was gegaan in 1641, Onder deze eenvoudige tegen
maakte het een lange zegetocht. Hoewel de vroege stelling tussen tragedie en kome-
‘The hidden
Venetianen komedie en tragedie nog combineerden die ligt een andere verborgen, Giordano
in één titel, legde La finta pazza de grondslag voor de die er indirect mee te maken
iets latere opera buffa. heeft. Namelijk de tegenstelling
Tragisch is juist de opera Merope die Geminiano tussen enerzijds reflectieve
soul of
Giacomelli in 1734 schreef – de opera kon vorig en filosofische, en anderzijds
seizoen wegens de coronabeperkingen niet wor- dramatisch-intieme en emoti-
den uitgevoerd, maar wordt nu alsnog gespeeld. onele opera. Geen enkel verhaal Rossini
Het is een klassiek opera-seriaverhaal: machts- combineerde die emotionele én
harmony...’
wellusteling Polifonte vermoordt de echtgenoot intellectuele tegenstelling zo
en de twee kinderen van koningin Merope van diepgaand als dat van Orpheus
Messinië in het oude Griekenland. Eén zoon kan en Eurydice, die ook in Händels
echter ontvluchten. Als deze later als rechtmatige oratorium figureerden. We ken-
troonopvolger Epitide – een rol die de stercastraat nen de neo-platonische versie Giacomelli
Farinelli zong – naar huis terugkeert, erkent de van Monteverdi, de reformatori-
moeder hem niet en wil zij hem laten doden. Uit- sche klaagzang van Gluck en de
Negen opera’s en twee oratoria eindelijk raakt ze overtuigd van zijn ware identiteit. maatschappijkritische komedie
komen dit seizoen op het Het langzame en melancholische ‘Sposa, non mi van Offenbach, maar ook Georg
podium. Tragedies, komedies en conosci’ (Je herkent me niet, mijn echtgenoot) was Philip Telemann schreef zijn,
Händel
ideeëndrama’s. de smashing hit van Farinelli. onbekender gebleven, Orpheus.
10 | N T R Z AT E R DAG M AT I N E E SEIZOEN 2021 - 2022 | 11
NIEUWE MUZIEK
Dit is een echte opera, en Tele- Natuurlijk bevatten ideeënopera’s ook personages,
mann breidt het verhaal zelfs uit passies en dramatische ontwikkeling, terwijl gepas-
met een aartsjaloerse koningin sioneerde of intieme werken ideeën belichamen over
Orasia, die eveneens verliefd is het leven en de wereld om ons heen. Alle bevinden
op Orpheus. Desondanks ademt ze zich ergens op de glijdende schaal van tragedie en
Telemann deze compositie de sfeer van een komedie, van oratorium en opera, van idee en drama.
oratorium, niet het minst door Maar sommige lijken ongecompliceerd emotioneel
de Bach-achtige koralen, die aan te zijn, zoals Leoš Janáčeks Kát’a Kabanová. Deze
diens Passionen doen denken – meeslepende opera uit 1921 vertelt het verhaal van
zij het dat Telemanns opera een een vrouw die, gedwongen door misverstanden en
exacte tijdgenoot van die werken onbegrip, zelfmoord pleegt, zoals Fedora dat eerder
Wagner is en vermeende invloed weder- deed.
zijds moet zijn geweest. Maar Deze intieme, persoonlijke lijn wordt voortgezet in
het gaat hier om iets anders: de de zeer recente opera The Snow Queen van de Deen
notie dat opera een reflectieve, Hans Abrahamsen, die in 2019 in première ging.
filosofische kant kan hebben. Dit bekende sprookje van Hans Christian Andersen
Opera als ideeëndrama vinden gaat over een man die huis en haard verlaat en
Ligeti we namelijk ook – en misschien door een andere vrouw wordt gekaapt, de ijzige
vooral – in de eeuwen erna terug. sneeuwkoningin. Zijn vrouw gaat hem zoeken om
Sterker nog: opera kan niet alleen hem terug te halen. Maar het is niet enkel een
filosofie verklanken, maar zelfs simpel verhaal over ontrouw. Voor Abrahamsen
eschatologische filosofie: klank- verbeeldt de sneeuwkoningin geen personage
werelden die de ondergang van maar een diepe existentiële depressie waarin de
Janáček mens en universum verbeelden! man is geraakt. Zo wordt het ook weer een filo-
Om met het laatste te begin- sofische allegorie over de onverenigbaarheid van
nen: Das Rheingold van Richard werkelijkheid en ideaal. Zou die saaie Moderato uit
Wagner, gecomponeerd rond Händels oratorium dan toch aan het langste eind
1854, is het openingsdeel van de trekken: “Fast friends, though oft as foes belied; /
tetralogie Der Ring des Nibelungen, Chaste love, by reason led secure...”?
Abrahamsen
die afsluit met een donderende
Götterdämmerung, een ondergang WILLEM BRULS
Première-partituren
van de goden na enkele natuurrampen op aarde.
Het is een verhaal van goden en mensen, emoties
en drama, maar ook tot muziektheater ver-
heven filosofie van Hegel, Feuerbach en later OPERA IN 2021-2022
Schopenhauer. 11 sep OPERA 1 | GIORDANO Fedora | p 21
Een eeuw later, in 1977, voegt György Ligeti 23 okt OUDE MUZIEK 1 | TELEMANN Orpheus | p 52 Premières van gloednieuwe, groot
met Le Grand Macabre een eschatologische 20 nov OPERA 2 | WAGNER Das Rheingold | p 22 bezette werken voor koor en orkest,
ideeënopera toe aan dit rijtje. Het is een 27 nov HEDENDAAGS 2 | LIGETI Le Grand Macabre | p 61 van eigen bodem en door internationaal
werk dat met zijn onwil om opera te zijn 11 dec O UDE MUZIEK 2 | HÄNDEL L’Allegro, il Penseroso vermaarde componisten. Sinds jaar
eveneens elementen van een oratorium ed il Moderato (oratorium) | p 53 en dag is het een van de pijlers van
bezit. In dit absurdistische stuk verschijnt de 5 feb OUDE MUZIEK 3 | GIACOMELLI Merope | p 55 de NTR ZaterdagMatinee. Ondanks
Dood zelf op het toneel – bij Wagner zweef- 19 feb OPERA 3 | ROSSINI L’italiana in Algeri | p 23 coronaperikelen blijft de concertserie
de hij onzichtbaar maar voelbaar vijftien uur 19 mrt OUDE MUZIEK 4 | GRAUN Der Tod Jesu | p 56 van de Publieke Omroep die rol met
lang rond oppergod Wotan. Keihard toont 26 mrt OPERA 4 | JANÁČEK Kát’a Kabanová | p 25 verve vervullen in het seizoen 2021-
Ligeti ons de verterende krachten van Eros 7 mei OPERA 5 | SACRATI La finta pazza | p 26 2022. Veertien (Nederlandse) premières
en Thanatos, zonder de opsmuk van een 4 jun OPERA 6 | ABRAHAMSEN The Snow Queen | p 27 staan er op de rol.
milde beschaving of een oprechte liefde.
12 | N T R Z AT E R DAG M AT I N E E SEIZOEN 2021 - 2022 | 13
Abrahamsen Larcher Reich Coll Hillborg Rijnvos Wagenaar Verduin
Muziek als een sneeuwvlok Over het leven en de dood Concerten voor snaren muziektradities van de Chiriguanos uit Bolivia en
De ensemblestukken Schnee en Winternacht. Het Op 9 maart 2019 overleed de jonge Britse berg In november 2016 maakte de jonge Spaanse de Mapuche uit Patagonië. Maar er klinkt ook een
verlaten sneeuwlandschap in de internationaal beklimmer Tom Ballard op de flanken van de componist Francisco Coll kennis met violist Argentijnse tango.”
geprezen liedcyclus Let me tell you (dit seizoen Nanga Parbat in de Himalaya, niet ver van de K2 Patricia Kopatchinskaja. Een gevalletje ‘instant Peter-Jan Wagemans is een graag geziene gast
in de Matinee te horen met Barbara Hannigan waar in 1995 zijn moeder in het harnas stierf. friendship’, herinnert Coll zich op de website van in de Matinee. In 2017 nog ging zijn ‘imaginaire
als solist). Wie door het oeuvre van de Deense De gelauwerde Oostenrijkse componist Thomas zijn uitgever Faber Music. Niet voor niets ontpopte ballet’ Pangea in première. NRC Handelsblad sprak
componist Hans Abrahamsen grasduint, merkt Larcher hoorde een symfonie in Ballards tragische Kopatchinskaja zich tot een toegewijd vertol- van “een exuberant vitalistische wildedans, waarin
een zekere voorliefde voor winterse taferelen. verhaal. Met A Line above the Sky voltooide hij zijn ker van Colls muziek. Na zijn dubbelconcert Les klank en kleur de hoofdrol spelen.” Ook Carnival of
Zo bezien was Hans Christian Andersens De Derde. “Ik ben opgegroeid in de Alpen”, aldus de Plaisirs Illuminés (voor Kopatchinskaja en cellist Sol Shades, voor sopraan, koor en groot orkest, baadt
Sneeuwkoningin een kolfje naar Abrahamsens componist, “en de bergen zijn voor mij nog altijd Gabetta) schreef Coll haar zijn nieuwe Vioolconcert in felle klankkleuren, laat Wagemans weten. Voor
hand. In 2019 voltooide hij rond Denemarkens een bron van inspiratie en troost. Toch heb ik nooit op het lijf. Een portret, aldus de componist, waarin de teksten van het werk greep hij terug naar poë-
meest geliefde sprookje zijn eerste opera, waar- begrepen hoe mensen zulke grote risico’s kunnen hij naast Kopatchinskaja’s vurige karaktertrekken zie van de Amerikaanse schrijver Lucien Zell, die
in muziek klinkt die door The New York Times nemen. Dit bracht me bij de vraag wat leven is; ook zijn eigen gedachtewereld heeft willen ver- al dertig jaar in Praag woont. “Zijn poëzie heeft
werd vergeleken met een sneeuwvlok: “zacht hoeveel het iemand waard is (en wat iemands klanken. een directheid die vergelijkbaar is met de songtek-
en eenvoudig van een afstandje, mathematisch leven voor een ander betekent). Deze symfonie Ook de Zweed Anders Hillborg heeft een zwak sten van Bob Dylan”, aldus Wagemans, die van de
precies en complex onder de microscoop.” Bij de getuigt in het eerste deel van de intensiteit van voor de concertvorm. Zijn werkenlijst vermeldt weeromstuit een flinke dosis pop- en jazz-ritmiek
ZaterdagMatinee beleeft de drieakter dit seizoen het leven. Het tweede deel is een ‘Trauermusik’.” maar liefst elf soloconcerten, reikend van door zijn noten roerde.
zijn Nederlandse première. Leven en dood spelen ook een rol in Steve zijn vroege Tromboneconcert tot het theatrale De ZaterdagMatinee stelde Janco Verduin voor
In het seizoen 2021-2022 is Hans Abrahamsen Reichs Traveler’s Prayer. Toen het coronavirus de klarinetconcert Peacock Tales dat in 2018 in de een uitdaging. Een tegenhanger van Anton
composer in focus bij de ZaterdagMatinee; reden wereld in het voorjaar van 2020 knarsend tot Matinee klonk. Met de première van zijn nieuwe Bruckners Vierde symfonie (na de pauze) én een
om naast The Snow Queen ook de première van stilstand bracht, was de Amerikaanse componist Altvioolconcert voegt Hillborg dit seizoen een link naar Iannis Xenakis, de Griekse avant-gar-
zijn langverwachte Hoornconcert te programmeren. net begonnen aan het nieuwe stuk voor stem- twaalfde titel toe aan zijn concerto-oeuvre. dist die in 2022 honderd zou zijn geworden. De
Abrahamsen is van huis uit hoornist. Toch speelde men, dubbel strijkkwartet, piano en vibrafoons. Haagse componist sloeg aan het puzzelen en
het koperinstrument lange tijd geen dominante rol Voornaamste inspiratiebron was een passage uit kwam uit op de werktitel MASS, een verwijzing
in zijn oeuvre, de vroege Six Pieces voor hoorntrio het Joodse gebedenboek, zo vertelde Reich het Made in Holland naar Bruckners vrome klankkathedralen, Xenakis’
daargelaten. In 2019 kwam daar verandering in. Amerikaanse radiostation NPR: “Het gaat om Componist Richard Rijnvos is geen man van losse ruige klankmassa’s en de Latijnse mis. Hoewel
Voor Stefan Dohr, eerste hoornist van de Berliner regels die je opzegt als je op reis gaat. Dat kan liflafjes. Al jaren bouwt hij consistent aan een Verduin de vaste misgezangen als blauwdruk
Philharmoniker, schreef Abrahamsen een gloed- een trip van New York naar Los Angeles zijn. Maar oeuvre met meerdelige cycli en talrijke dwars- neemt, is zijn muzikale invulling een volslagen
nieuw soloconcert, waarin hij het instrument in aangezien ik 83 ben, denk ik ook steeds vaker aan verbanden. Neem Grand Atlas, een orkestreeks areligieuze. Op het moment van schrijven stoeit
zijn klassieke habitat van epische vergezichten die andere reis; die van dit leven naar het volgen- waarin de zeven werelddelen worden verklankt. In hij met natuurkundige grootheden, verschuiven-
plaatst. Strijkers tekenen een weids panorama uit. de – wat dat ook mag zijn.” 2015 klonk in de ZaterdagMatinee al ‘Asie’. Eerder de minimal-pulsaties en een bezetting van piano
In een tinkelende harp weerspiegelt zich een ster- Door corona kwam het werk echter in een ander bracht het Concertgebouworkest ‘Antarctique’ en orkest. “Een vreemd vroom kind van Adams’
renhemel, waaronder de hoorn een uitgesponnen daglicht te staan. Reich: “Terwijl ik componeerde, en ‘Amérique du Nord’ in première. Inmiddels Phrygian Gates en Xenakis’ Keqrops”, aldus de
lied van grootse avonturen aanheft. was de dood alomtegenwoordig in de dagelijkse is Rijnvos aanbeland bij Latijns Amerika. Over componist.
nieuwsuitzendingen. Het stuk werd, zonder dat ik ‘Amérique du Sud’ schrijft hij: “Onderweg komen
het wist, erg relevant voor die tijd.” we in aanraking met vogels uit Brazilië en met de
14 | N T R Z AT E R DAG M AT I N E E SEIZOEN 2021 - 2022 | 15
19DE EEUW
Kliphuis Rehnqvist Wantenaar Xu
een duurzamere toekomst, waarin de mens zich
Groen engagement niet meer boven natuur en dieren stelt. “Als mens-
In opdracht van de ZaterdagMatinee schreef de heid zullen wij na de huidige crisis als een feniks
Zweedse componist Karin Rehnqvist Silent Earth, uit de as moeten herrijzen en onszelf opnieuw
een stuk voor het Radio Filharmonisch Orkest en moeten uitvinden”, aldus Kliphuis, die zijn tripel-
het Groot Omroepkoor op gedichten van toneel- concert de werktitel Phoenix Reborn gaf.
schrijver Kerstin Perski. In een interview met Waar Kliphuis jazz en klassiek vermengt, daar
muziekpublicist Thea Derks, voorafgaand aan de verenigt de Chinese componist Xu Ke Oost en
door corona gedwarsboomde première in april West om de natuur tot klinken te brengen. Met
2020, vertelde Rehnqvist: “Klimaatverandering is het werk Roar of Nature won Xu in 2019 de Eerste
een grote zorg in onze maatschappij, dus ik wil- Prijs tijdens het Young Composer’s Programme
de dit probleem op de een of andere manier aan van het National Centre for the Performing Arts in
de kaak stellen. Daarbij heb ik de muziek vragen Beijing. Kees Vlaardingerbroek, artistiek leider van
gesteld: wat zal er gebeuren? Ik vertrouw erop dat de Matinee, zat in de jury en herinnert zich “een
de muziek mij de weg wijst.” duister stuk voor groot orkest, waarin een onuit-
Een zeker ecologisch engagement kleurt ook het sprekelijke natuurdrift tot uiting komt.”
werk van Tim Kliphuis. Tijdens de eerste lockdown
zette de Nederlandse violist en componist zich JOEP CHRISTENHUSZ
aan een nieuw ensemblewerk. The Five Elements
werd naar eigen zeggen een stuk dat vragen
Nieuwe muziek
opwerpt over het klimaatprobleem
en onze omgang met de planeet. Premières nieuwe muziek dit seizoen
Met zijn nieuwe tripelconcert com- 29 jan GOK & FRIENDS 2 | ABRAHAMSEN Hoornconcert NP | p 47
in oude vaten
poneert Kliphuis een vervolg. Met 4 jun OPERA 6 | ABRAHAMSEN The Snow Queen NP | p 27
een vermenging van klassieke en 18 dec RFO & FRIENDS II 3 | COLL Vioolconcert NP | p 41
jazz-elementen moet het orkeststuk 5 mrt RFO & FRIENDS I 5 | HILLBORG Altvioolconcert NP | p 34
een muzikale visie uitdragen over 29 okt R FO & FRIENDS I 2 | KLIPHUIS Tripelconcert ‘Phoenix Reborn’
(werktitel) WP | p 31
25 sep R FO & FRIENDS I 1 | LARCHER Derde symfonie
‘A line above the sky’ NP | p 30 Wagner op z’n Bayreuths? In het Matinee-seizoen 2021-2022
29 jan G OK & FRIENDS 2 | REHNQVIST Silent earth NP | p 47 zijn Ein deutsches Requiem van
16 okt H EDENDAAGS 1 | REICH Traveler’s Prayer WP | p 60 Brahms à l’ancienne? Brahms en Wagners Das Rheingold
9 apr R FO & FRIENDS II 5 | RIJNVOS Amérique du Sud WP | p 43 te horen in uitvoeringen die terug
23 apr R FO & FRIENDS I 6 | VERDUIN MASS WP | p 35 keren naar de bron. Hoe mooi is het,
6 nov R FO & FRIENDS I 3 | WAGEMANS Carnival of shades WP | p 32 romantisch en moderner repertoire
2 okt R FO & FRIENDS II 1 | WANTENAAR nieuw werk WP | p 38 uit te voeren op de wijze van de HIP,
2 apr H EDENDAAGS 3 | XENAKIS Kraanerg NP | p 62 de ‘historically informed practice’?
30 okt R FO & FRIENDS II 2 | XU Roar of nature NP | p 39
16 | N T R Z AT E R DAG M AT I N E E SEIZOEN 2021 - 2022 | 17Het blijft een hete aardappel: de notie ‘oude(re)
muziek’. Zoals oudemuziekspecialist Jos van
“Wagner liet nieuwe Immerseel zegt: “In principe en in de letterlijke be-
instrumenten bouwen tekenis, is ‘oude muziek’ muziek die niet nieuw is.
Voor de wortels van dat begrip moeten we terug
om de beoogde effecten naar Engeland ten tijde van William Boyce en The
Academy of ‘Ancient Music’, waar muziek van de
te kunnen realiseren” vorige generatie, Händel bijvoorbeeld, al gold als
‘oud’! Vertaald naar onze tijd zou je Stockhausen
en Messiaen dan ook als ‘oude muziek’ moeten
bestempelen. Erg relatief allemaal.”
“De bas loeide, de tenor balkte, de bariton zong
vals en de sopraan – als ze zich al tot zingen liet
verleiden - gierde”. George Bernard Shaw schreef Detailwerk?
zijn commentaar op een uitvoering van Parsifal in HIP is gelukkig meer dan woordenstrijd en smaak-
Bayreuth tien jaar na de dood van Richard Wagner dispuut. Monumentenzorg voor immaterieel erf-
(1813-1883). Het Festspielhaus werd inmiddels goed: ontdaan van vernis kunnen Brahms’ Requiem
geleid door diens weduwe, Cosima, aan wie het en Wagners Ring weer enkele generaties mee. Kies
ontstaan wordt toegeschreven van de ‘Bayreuth je voor de timbres van de ‘oude’ instrumenten in
bark’: een geëxalteerde vocale stijl met nadrukke- Wagner en Brahms, voor oude orkestopstellingen,
lijke articulatie, die – dixit Cosima – Wagner zelf voor oorspronkelijke speelwijzen, voor ooit voor-
zou hebben gewenst. Die claim strookt echter geschreven articulaties: dat zijn geen details meer,
niet met zijn geschriften, die een italianiserende, maar elementaire deeltjes. In brieven van Wagner
legato-zangwijze vooropstellen. lezen we hoe hij voor de eerste Ring (1876) zelfs
Het is maar één aspect van de Wagner-receptie nieuwe instrumenten liet bouwen om de beoogde
waarmee musici die op een ‘historisch geïnfor- effecten te kunnen realiseren. De balans tussen
meerde’ wijze met zijn oeuvre aan de slag willen, orkest en zang, en de ‘kleur’ van de muziek veran-
af te rekenen krijgen. Wie zich in dat labyrint deren volledig, als je goed ‘terugkijkt’.
waagt, dreigt al snel het noorden kwijt te raken. Daarom is het belangrijk ruimte te blijven maken
Want in hoeverre valt nog na te gaan wat de com- voor uitvoerders die muziek, van welke eeuw ook,
ponist voor ogen had? Had Cosima zijn instructies bij de wortels beetpakken. Detailwerk levert altijd
correct begrepen en moet een heruitvoering dus een artistieke meerwaarde op, al was het maar
loeien en gieren? Als je goed onderzoekt: nee. omdat een zoekende geest en een flinke dosis
Juist de heldere declamatie van de tekst stond vastberadenheid zich op het podium vertalen naar Astrid Kruse Jensen Disappearing into the Past #55, 2010-2012
voor Wagner centraal. Zelfs aan het einde van de engagement en bewogenheid. En dat is iets waar Archival fiber print
negentiende eeuw werd dat al vaak vergeten. je als publiek wat aan hebt.
Anno 2021 hebben de pioniers van de HIP school
gemaakt, maar na een aanvankelijke opleving SOFIE TAES
wordt de negentiende en vroege twintigste eeuw
alweer grotendeels vergeten en richt men zich
weer vooral op de barok en de klassieke periode.
Beethoven, Debussy, zelfs Cage: hoe ‘HIP’ kun je of 13 nov | GOK & FRIENDS 1
6 CONCERTEN
wil je zijn? BRAHMS Ein deutsches Requiem | p 46
20 nov | OPERA 2 GIORDANO PRIJS PER CONCERT € 68
WAGNER Das Rheingold | p 22 WAGNER OPERA-5 EN OPERA-6 € 49
ROSSINI
KORTINGSPRIJS € 61 / € 43
JANÁČEK
ABONNEMENT € 211
SACRATI
(vanaf 1-1-2022)
ABRAHAMSEN
18 | N T R Z AT E R DAG M AT I N E E SEIZOEN 2021 - 2022 | 19OPER A 1
zat 11 sep 2021 | 14.15 uur
Giordano’s Fedora
terug op het podium
Nagano
Het seizoen opent met de zelden compleet
Kent
gehoorde opera Fedora van Giordano,
met bijzondere solisten als Lianna
Haroutounian en Stefano La Colla.
R
tweemaal in één seizoen Lianna Haroutounian
uim dertig jaar geleden trad dirigent koperen blaasinstrumenten. Concerto Köln heeft diver-
Kent Nagano voor het laatst in de Zater- se instrumenten uit Wagners tijd laten reconstrueren De opera na Andrea Chénier Radio Filharmonisch Orkest
dagMatinee op. Hij prijst zich gelukkig en leren bespelen; dat heeft een enorme invloed op Geen onbekende voor de Matineegangers: Groot Omroepkoor
dat hij in 2021-2022 maar liefst twee concerten kan de klank. Ook hebben we onderzoek gedaan naar componist Umberto Giordano. Eerder klonk in het Giampaolo Bisanti dirigent
dirigeren. “De ZaterdagMatinee is al vele jaren een uitspraak, tekstuitbeelding en de zangstemmen die Concertgebouw zijn bekendste werk, de revolutie- Klaas-Jan de Groot koordirigent
van de meest waardevolle concertseries, die wordt Wagner prefereerde. Het resultaat is dat Das Rheingold opera Andrea Chénier. Dit seizoen is het de beurt Fedora Lianna Haroutounian sopraan
gevolgd door professionals en liefhebbers overal ter nu een heel andere sound heeft dan we gewend zijn.” aan die andere titel uit het romantisch-veristische Il conte Loris
wereld. Het is geweldig er terug te keren. Na de stilte repertoire van Giordano: Fedora. Het werk is ge- Ipanov Stefano La Colla tenor
van de afgelopen tijd voel ook ik een enorme honger Dat Nagano, al sinds 2006 chef-dirigent van de baseerd op een toneelstuk van Victorien Sardou, Olga Sukarev Valentina Mastrangelo sopraan
om een zaal als Het Concertgebouw te betreden.” Bayerische Staatsoper, ook de Nederlandse première de schrijver van Tosca. Beide toneelstukken waren De Siriex Franco Vassallo bariton
van de opera The Snow Queen uit 2019 van de bedoeld voor de actrice Sarah Bernhardt. Rouvelle Marcel Beekman tenor
Dat Nagano die honger stilt met Concerto Köln is niet Deen Hans Abrahamsen kan brengen, stemt hem Desirè Linard Vrielink tenor
zo verwonderlijk. Zo’n vijfentwintig jaar geleden dook vreugdevol. “Ik heb de liedcyclus Let me tell you die In de voetsporen van Bellincioni en Caruso Grech Jasper Leever bas
de Amerikaanse orkestleider al met het ensemble Abrahamsen schreef voor Barbara Hannigan al De veeleisende sopraanrol werd bij de première Cirillo Frederik Bergman bariton
in de historische uitvoeringspraktijk. “Na een tour een keer uitgevoerd en vind de manier waarop de vertolkt door Gemma Bellincioni, die gespecialiseerd Boroff Martijn Sanders bariton
met Mozarts Idomeneo ontstond de behoefte het componist omgaat met lyriek en tekst buitengewoon was in veristisch repertoire, zoals haar creatie van Dimitri Esther Kuiper mezzosopraan
repertoire te verbreden. Wagner bleek een gemeen- interessant. Hij heeft een heel eigen signatuur. Het Santuzza in Cavalleria rusticana, maar zij zong even- Lorek Wiebe-Pier Cnossen bariton
schappelijke interesse. We besloten ook daarin zo is jammer dat Barbara de hoofdrol die voor haar ge- eens de eerste Salome in Italië. De tenorrol van de
dicht mogelijk bij de oorspronkelijke ideeën van de schreven is niet kan zingen in Amsterdam, maar met moordenaar-geliefde Loris Ipanov werd voor het GIORDANO Fedora
componist te willen komen.” Mari Eriksmoen heeft de ZaterdagMatinee nóg een eerst gezongen door Enrico Caruso, die daarmee in
briljante zangeres gevonden.” 1898 zijn grote carrière lanceerde. De Matinee koos € 68 / KORTING € 61
Inmiddels hebben Nagano en Concerto Köln ruim zes twee bijzondere solisten voor beide centrale rollen:
jaar research erop zitten en zijn dirigent en orkest PAUL JANSSEN de door Antonio Pappano ontdekte sopraan Lianna
klaar voor het podium. “Het was een intensieve peri- Haroutounian zingt Fedora, en Stefano La Colla
ode, waarin we alles van de grond af aan onderzocht vertolkt Loris Ipanov. Hij zong onder andere aan de
hebben, geholpen door gerenommeerde musicolo- Kent Nagano in 2021-2022 Scala in Milaan. wb
gen en de erven Wagner. Wagners compositorische 20 nov OPERA 2 | WAGNER Das Rheingold | p 22
arbeid aan de Ring des Nibelungen viel samen met het 4 jun O PERA 6 | ABRAHAMSEN The Snow Queen |
begin van de industriële revolutie, wat resulteerde in p 27
een enorme ontwikkeling in de fabricage van vooral
20 | N T R Z AT E R DAG M AT I N E E SEIZOEN 2021 - 2022 | 21OPER A 2 OPER A 3
zat 20 nov 2021 | 13.00 uur zat 19 feb 2022 | 13.00 uur
Kent Nagano en de Vasilisa Berzhanskaya:
‘authentieke’ Wagner titelrol in L’italiana in
Algeri
Kent Nagano en het oudemuziek Giancarlo Andretta dirigeert het Orkest
ensemble Concerto Köln zoeken van de Achttiende Eeuw en het koor van
de oorspronkelijke kleuren in La Cetra in een vroege Rossini. In de
Das Rheingold van Richard Wagner. titelrol: Vasilisa Berzhanskaya.
Kent Nagano Vasilisa Berzhanskaya
Concerto Köln Het echte wagneriaanse orkest Rossini’s lyriek in L’italiana in Algeri Orkest van de Achttiende Eeuw
Kent Nagano dirigent In de jaren vijftig begonnen Harnoncourt en Leon- In 1813 was Rossini 21 jaar oud, en hij voltooide in La Cetra Vokalensemble Basel
Wotan Derek Welton bas-bariton hardt met de ‘authentieke uitvoeringspraktijk’. Zij datzelfde jaar met gemak nog drie andere opera’s: Giancarlo Andretta dirigent
Donner Johannes Kammler bariton gingen terug naar de bronnen van de oude muziek Rossini was aan het begin van zijn carrière niet te Federico Sepúlveda
Loge Julian Prégardien tenor en hadden bij wijze van spreken directe ‘telefoon- stuiten. Zijn L’italiana in Algeri toonde de Italianen koordirigent
Fricka Stefanie Irányi mezzosopraan lijnen’ met Bach en Couperin voor aanvullende dat de achttiende eeuw van het belcanto weliswaar Isabella Vasilisa Berzhanskaya
Freia Sarah Wegener sopraan informatie. Langzamerhand verschoof de aandacht voorbij was, maar dat de kunst van het lyrische mezzosopraan
Erda Gerhild Romberger van de zestiende, zeventiende en achttiende naar zingen de revolutie, Napoleon en de oorlogen goed Lindoro Alasdair Kent tenor
mezzosopraan de negentiende eeuw. Nu wordt een van de meest had doorstaan. Mustafà Ricardo Seguel bas-bariton
Fafner Dimitry Ivashchenko bas iconische werken van dat romantische tijdperk, Taddeo Pablo Ruiz bariton
Woglinde Carina Schmieger sopraan Der Ring des Nibelungen, onder handen genomen Vocaal en instrumentaal feest Elvira Lilian Farahani sopraan
Wellgunde Ida Aldrian mezzosopraan door dirigent Kent Nagano en het oudemuziek Voor zijn geliefde stemtype, de karaktervolle en Haly José Coca Loza bas
Floßhilde Eva Vogel mezzosopraan ensemble Concerto Köln. Terecht, want het donker-lyrische mezzosopraan, schreef Rossini Zulma Esther Kuiper mezzosopraan
e.a. ‘wagneriaanse orkest’ ontstond eigenlijk pas na de titelrol van de Italiaanse Isabella. Zij gaat haar
1870, terwijl de componist al in de jaren veertig naar Algerije ontvoerde man terughalen, en brengt ROSSINI L’italiana in Algeri
WAGNER Das Rheingold over zijn Ring nadacht, ook in orkestrale zin. daarmee het hoofd op hol van Mustafà, de Bey van
Algiers. De partij van haar ontvoerde man, Lindoro, € 68 / KORTING € 61
€ 68 / KORTING € 61 Kent Nagano: Wagner wordt anders schreef de componist voor de bijzondere tenore di
Nagano over dit ambitieuze project: “Ik ben blij dat grazia of tenore leggiero, een lichte hoge mannen-
ik deel mag uitmaken van dit zeer inspirerende stem die raakt aan de vocale kleuren van de toen
proces. Ik weet zeker dat we Wagner hierna nooit verdwijnende castraatstemmen. De buffo-bas
meer zullen spelen en zingen als daarvoor.” Wag- van Mustafà maakt dit vocale trio compleet. Ook
ners Rheingold, het openingsdeel van Der Ring des orkestraal is het werk een feest, met zijn spranke-
Nibelungen, werd al in 1854 voltooid, maar ging pas lende ouverture en de talloze rossiniaanse cres-
in 1869 in München in première, tegen de wil van cendo’s, die de luisteraar nog altijd in vervoering
de componist. De echte vuurdoop vond in 1876 in brengen. wb
Bayreuth in het speciaal voor de cyclus gebouwde
Festspielhaus plaats. wb
22 | N T R Z AT E R DAG M AT I N E E SEIZOEN 2021 - 2022 | 23OPER A 4
zat 26 mrt 2022 | 13.30 uur
Karina Canellakis
dirigeert
Canellakis
Kát’a Kabanová
Karina Chef-dirigent Karina Canellakis dirigeert
de tweede opera in onze Janáček-cyclus:
klaar voor het nieuwe concertseizoen de fenomenale tragische opera Kát’a
“E
Kabanová, die teruggaat op een Russisch
toneelstuk.
gecombineerd met daarbij nog een zeldzame
nieuwsgierigheid naar muziek”, schreef de dirigente Amanda Majeski
en vijfsterren-belevenis zonder in het jubileumboek De kracht van bevlogen samen-
weerga”. Zo noemde Trouw het inau- spel – 75 jaar Radio Filharmonisch Orkest. Om af te
guratieconcert van Karina Canellakis sluiten met: “In onze beperkte tijd samen ontdekten De tragiek van de titelheldin Radio Filharmonisch Orkest
als chef-dirigent van het Radio Filharmonisch Orkest we een frisse en energieke manier van samenwer- ‘Aus einem Guss’, zo zou je deze opera van Janáček Groot Omroepkoor
op 12 oktober 2019. De belofte van de combinatie ken en een explosieve manier van muziekmaken: kunnen typeren, uit één stuk gegoten. Hoe divers de Karina Canellakis dirigent
werd daarna slechts mondjesmaat ingelost. Een laten we dat nooit vergeten.” ingrediënten ook lijken – Moravische volksmuziek, Kát’a Kabanová Amanda Majeski sopraan
coronacrisis gooide roet in het eten en een zwanger- pathetiek van Tsjaikovski, mysteriositeit van Debussy Marfa Ignatevna
schap hield de flamboyante nieuwe chef even weg bij – in Kát’a Kabanová leidt alles onontkoombaar naar Kabanová
het orkest. Na een eerste optreden in mei 2021 keert Janáček het tragische einde van de titelheldin, in één muzikale (Kabanicha) Katarina Dalayman
ze in seizoen 2021-2022 helemaal terug. En hoe! Met nieuw werk van Larcher, Coll en Verduin, Let me maalstroom. Gevangen in een liefdeloos huwelijk, mezzosopraan
tell you van Abrahamsen en groot repertoire van geterroriseerd door een schoonmoeder en verlaten Boris Grigorjevič Edgaras Montvidas tenor
Canellakis, die na één concert met het Radio Fil- onder anderen Brahms, Bruckner en Dvořák heeft door haar geheime geliefde kiest Kát’a voor de vrijwil- Savjol Prokofjevič
harmonisch Orkest (RFO) werd binnengehaald als Canellakis in elk geval veel om zich komend seizoen lige dood. Janáček schreef deze opera toen hij 67 jaar Dikoj Clive Bayley bas
opvolger van Markus Stenz, heeft indruk gemaakt. op te verheugen. Bovendien kijkt menigeen al uit oud was, maar hij werd hiervoor geïnspireerd door zijn Tichon Ivanyč
Veel indruk. Niet alleen op de musici, maar ook op naar het vervolg van het meerjarig Janáček-project eigen onbereikbare geliefde, Kamila Stösslová. Kabanov Marcel Beekman tenor
het publiek en de recensenten. “De samengebalde met Kát’a Kabanová op 26 maart 2022. “Het is tech- Váňa Kudrjáš Boris Stepanov tenor
energie die Karina Canellakis op het podium knette- nisch erg lastig om te spelen”, zei de dirigente eerder Kát’a Kabanová veroverde de wereld Kuligin Tim Kuypers bariton
rend los had laten komen, kreeg ze in het kwadraat over het werk van deze componist. “Gelukkig is dat Zijn opera’s zijn deels gebaseerd op het Tsjechische en Glaša Esther Kuiper mezzosopraan
terug uit de tjokvolle zaal. Het was duidelijk: de voor het RFO geen probleem; dit orkest speelt alles.” Moravische spraakritme, een techniek die de componist Fekluša Lotte Verstaen alt
juichende bezoekers waren op net zo’n positieve bij zowel Wagner en Moesorgski als bij Debussy had
manier opgefokt en meegesleept door Canellakis’ PAUL JANSSEN geleerd. Maar ondanks de dialoogvorm domineert JANÁČEK Kát’a Kabanová
messcherpe interpretatie als de musici van het eigenlijk het lyrisch-dramatische cantabile het vocale
RFO”, schreef een recensent na de uitvoering van klankbeeld. Dit, in combinatie met sterk ritmische pas- € 68 / KORTING € 61
Sjostakovitsj’ Tiende symfonie tijdens haar eerste Karina Canellakis in de Matinee sages en verrassende maatwisselingen, maakt hem
concert. 25 sep RFO & FRIENDS I 1 | LARCHER, BRAHMS | p 30 een van de grote modernisten van de jaren tussen de
18 dec RFO & FRIENDS II 3 | BARTÓK, COLL, DVOŘÁK | p 41 twee wereldoorlogen. Met de première in 1921 in de
12 feb
R FO & FRIENDS II 4 | WAGNER, ABRAHAMSEN, Moravische hoofdstad Brno begon de zeer langzame
Fris en energiek SIBELIUS | p 42 verovering van de internationale operawereld. Nu valt
Het is precies de sfeer die Canellakis graag wil be- 26 mrt OPERA 4 | JANÁČEK | p 25 Kát’a niet meer weg te denken uit het grote repertoire.
reiken. “Al bij de eerste repetities zag ik hoe plezier 23 apr RFO & FRIENDS I 6 | VERDUIN, BRUCKNER | p 35 wb
en een serieuze manier van werken samengaan,
24 | N T R Z AT E R DAG M AT I N E E SEIZOEN 2021 - 2022 | 25Vous pouvez aussi lire
