2017 2020 Beleidsvisie Cultureel Erfgoed en Basisvoorzieningen Cultuur - Provincie Zuid ...
←
→
Transcription du contenu de la page
Si votre navigateur ne rend pas la page correctement, lisez s'il vous plaît le contenu de la page ci-dessous
2017-2020 Beleidsvisie Cultureel Erfgoed en Basisvoorzieningen Cultuur
Inhoud Voorwoord 1 Inleiding 2 Deel I Cultureel erfgoed 8 1. Beleidstheorie erfgoed 10 2. Erfgoedlijnen 16 3. Rijksmonumenten en herbestemming 24 4. Molens 30 5. Archeologie 34 6. Monumentale landschappen en iconen 42 Deel II Basisvoorzieningen cultuur 48 7. Cultuurparticipatie 50 8. Bibliotheken 52 Middelen 54
Hier is dan nog de mogelijkheid de titel van de uitgave te vermelden
Voorwoord
Erfgoed is essentieel voor de kwaliteit en identiteit van onze leefomgeving.
Zuid-Holland kent gelukkig nog veel plekken waar je dit erfgoed kunt zien en
beleven. Resten van Romeinse forten, landschapsvormen uit de middeleeuwen,
boerderijlinten, kunstig aangelegde landgoederen, historische steden, vestingen,
bunkers, molens, pakhuizen en kerken….. De neerslag van eeuwen menselijke
activiteit: het verhaal van Zuid-Holland.
Al dat erfgoed bij elkaar vormt een immens kapitaal: voor bewoners, recreanten,
bedrijfsleven en toeristen. Vanuit onze provinciale rol willen wij dit erfgoed helpen
te beschermen, beleefbaar te maken en te benutten. En wel door:
- inbreng van onze kennis van erfgoed;
- verbinding te leggen met ruimtelijke inrichting, landschap, natuur en water
belanghebbende partijen met elkaar te verbinden;
- inzet van financiële en andere middelen.
Cultuur en erfgoed zijn er niet alleen voor de happy few, maar voor iedereen.
Het moet voor iedereen toegankelijk zijn en we moeten er allemaal aan deel kunnen
nemen. Te beginnen bij de jongste generatie. Als je je geschiedenis kent, weet je
beter wat je toekomst is.
Deelname kan zowel passief als actief. Gelukkig kent erfgoed veel fans in de vorm
van vrijwilligers. Zonder hen zou de boel niet draaien. En dat geldt ook voor
medeoverheden, maatschappelijk middenveld en ondernemers. Alleen door samen
de handen in een te slaan kunnen we ons erfgoed behouden om het zo veel mogelijk
ongeschonden door te kunnen geven aan onze (klein)kinderen.
Rik Janssen
Gedeputeerde voor cultureel erfgoed
Beleidsvisie Cultureel erfgoed 2017-2020 1
Inleiding
De vorige Beleidsvisie
De vorigecultureel
Beleidsvisie
erfgoed
cultureel
2013 erfgoed
– 2016 “Erfenis,
2013 - 2016 “Erfenis,
erfgoed en erfgoud”
erfgoed loopt
en erfgoud”
eind 2016
loopt
af. eind
Richtinggevend
2016 af. Richtinggevend
voor voor
de inhoud vandedeinhoud
nieuwe
van
Beleidsvisie
de nieuweisBeleidsvisie
het Hoofdlijnenakkoord
is het Hoofdlijnenakkoord
2015 – 2019 “Zuid
2015 - Holland:
2019 “Zuid-Holland:
slimmer, schoner
slimmer,
en sterker”.
schoner en sterker”.
2 Beleidsvisie Cultureel Erfgoed 2017-2020
Inleiding
Erfgoed
Het Hoofdlijnenakkoord kwalificeert ons
erfgoedbeleid als succesvol. Bijgevolg is
besloten tot de voortzetting en intensivering
ervan. Het Hoofdlijnenakkoord stelt:
‘Wij willen het bredere verhaal
van de Zuid-Hollandse geschiedenis
nog beter vertellen
en beleefbaar maken’.
Daarbij wordt met name gestreefd naar:
1. een koppeling met eigentijdse functies
en nieuwe economische dragers bij
restauratieopgaven en herbestemming,
2. een betere presentatie en toegankelijkheid
van de archeologische vondsten die aan
ons beheer zijn toevertrouwd,
3. het waarborgen van het onderhoud van
de molens als dragers van het Hollandse
landschap.
Voor het bereiken van deze doelen is
incidenteel € 6 miljoen (4 x € 1,5 miljoen
per jaar van 2016 t/m 2019) extra beschikbaar
gesteld. En wederom is € 8 miljoen
(4 x € 2 miljoen per jaar van 2016 t/m 2019)
voor de voortzetting van de Erfgoedlijnen.
Beleidsvisie Cultureel erfgoed 2017-2020 3
Maatschappij Leeswijzer en opbouw van
deze Beleidsvisie
Ter onderscheiding van onze primaire taak
met betrekking tot het erfgoed is cultuur- Deze Beleidsvisie bestaat uit twee delen.
participatie in het Hoofdlijnenakkoord Het eerste en omvangrijkste deel behandelt
verplaatst. Vanwege het raakvlak met erfgoed, het tweede en kortste deel de
‘welzijn’ is cultuurparticipatie nu te vinden cultuurparticipatie en bibliotheken. In het
onder de kop ‘Maatschappij’. Daar wordt erfgoeddeel gaan we na (§ 1) de algemene
over cultuurparticipatie opgemerkt: ‘Wij beleidstheorie erfgoed achtereenvolgens in
willen de huidige culturele basisvoorziening op (§ 2) de erfgoedlijnen, (§ 3) restauratie en
waarborgen. Daarom continueren wij deze herbestemming, (§ 4) molens, (§ 5) archeo-
periode onze provinciale bijdrage aan deze logie en (§ 6) monumentale landschappen en
voorziening’. iconen. Wij beschrijven per onderdeel kort
het systeem, de belangrijkste spelers en hun
rollen. Daarna beoordelen wij de sector uit
Doorontwikkelen oogpunt van bescherming, beleving en
benutting en trekken we daaruit conclusies
Conform het Hoofdlijnenakkoord is deze voor toekomstig beleid. In het tweede deel
Beleidsvisie voor 2017 t/m 2020 een voorzet- gaan we in op de Basisvoorziening cultuur-
ting en versterking van de lijn in de vorige participatie (§ 7), die bestaat uit het Kunst-
Beleidsvisie 2013 t/m 2016. Destijds was het gebouw, de PopUnie, het Jeugdtheaterhuis
motto ‘beleving’ en ‘ontwikkelen’ als logisch en de Stichting Educatieve Orkest Projecten
complement op ‘beschermen’. Die lijn (SEOP). En tevens op onze voornemens op
trekken we nu door onder het motto gebied van bibliotheekbeleid en ProBiblio
‘doorontwikkelen’: wat goed is handhaven (§ 8. We sluiten af met een overzicht van
en bij voorkeur nog een kwaliteitsslag onze structurele en incidentele middelen
maken, met name op bovengenoemde drie en hun inzet (§ Middelen).
punten: aan herbestemming gekoppelde Het bij het Erfgoedhuis ondergebrachte
restauratie, publieksbereik archeologie en Molensteunpunt en het PSMA (Provinciaal
het molenonderhoud. Aan de participatie- Steunpunt Monumenten en Archeologie)
kant betekent doorontwikkelen eveneens nemen we mee bij de paragrafen over de
dat we kritisch zullen kijken naar de molens, rijksmonumenten en archeologie.
werkplannen van de instellingen die
subsidie van ons ontvangen. Dat doen we Overzicht verschillen tussen de Beleidsnota
om zo nodig te kunnen bijsturen. 2013 - 2016 en de Beleidsnota 2017 - 2020
We zetten de belangrijkste verschilpunten
tussen de huidige (2013 - 2016) en deze
nieuwe beleidsvisie (2017 - 2020) in schema
naast elkaar.
4 Beleidsvisie Cultureel Erfgoed 2017-2020
Inleiding
Belangrijkste verschilpunten
Beleidsonderdeel Belangrijkste verschilpunten met huidig beleid
1 Algemene beleids- - Nieuw aandachtspunt: de digitale ontsluiting van ons erfgoed
theorie erfgoed
2 Erfgoedlijnen - Kwaliteitsslag maken aan de hand van het advies van de Provinciale
Adviseur Ruimtelijke Kwaliteit (PARK).
- Eventuele kaarten als resultaat van de kwaliteitsslag laten wij doorwerken
in de CHS, Gebiedsprofielen ruimtelijke kwaliteit en Kwaliteitskaart.
- Bijstorten in de themafondsen Landgoederenzone en Goeree Overflakkee,
die beheerd worden door het PBCF.
3 Restauratie en - Er wordt periodiek een Erfgoedmonitor uitgevoerd.
herbestemming - Meer belang wordt gehecht aan de openstelling van gesubsidieerde
rijksmonumenten monumenten.
- Wij stimuleren herbestemming met adviezen op maat en
subsidies voor fysieke maatregelen binnen de erfgoedlijnen.
- Wij stimuleren herbestemming van rijksmonumenten
met subsidies voor toegankelijkheid en duurzaamheid.
- Herbestemming is een belangrijk onderdeel van het actieprogramma
‘Slim ruimtegebruik’.
- Samen met IPO lobbyen voor flexibilisering rijksregels omtrent inzet
restauratiemiddelen + aanpassing financieringsmix.
- Kennisvermeerdering en kennisdeling omtrent herbestemming
richting belanghebbenden en gemeenten bevorderen wij via
het Provinciaal Steunpunt Monumenten en Archeologie (PSMA).
4 Molens - Aan de bestaande subsidieregeling is de subsidiemogelijkheid voor
groot-onderhoud toegevoegd.
- De molenbiotopen worden verbeterd aan de hand van groenbeheer-
plannen.
5 Archeologie - Er is een nieuwe subsidieregeling in het leven geroepen voor publieksbereik
archeologie. Met deze regeling wordt onder meer gestimuleerd dat oud
onderzoek wordt uitgewerkt en gesynthetiseerd met nieuw onderzoek.
- Binnen de boekjaarsubsidie van ProBiblio wordt een meerjarig project
publieksbereik archeologie uitgevoerd.
- Samen met gemeenten voeren wij een programma
‘Ontstaan van het graafschap Holland’ uit.
- Wij doen mee met de Nationale Archeologiedagen.
- Met gemeenten hanteren wij één gezamenlijke communicatiekalender
archeologie en creëren we één portal voor onze websites.
- Er komt meer aandacht voor onderwater (maritieme) archeologie.
Onderzoek wordt gedaan naar de mogelijkheden van een pilot voor
amateuronderwaterarcheologie, bijvoorbeeld bij het Voornse Meer.
- Grote meerjarige publiekstrekker is het programma ‘Brittenburg’.
Door de AWN wordt gezocht wordt naar de ligging van Brittenburg
en er komt een publieksboek uit.
- Wij ondersteunen het Archeon bij de beoogde uitbreiding met
een Romeins Schepenmuseum voor de Zwammerdamschepen.
- Ons Archeologiehuis ondergaat een update en upgrade.
- Bij grote infrastructurele werken als de Rijnlandroute en de Blankenburg-
tunnel wordt het publiek bij opgravingen betrokken en zal archeologie
worden ingezet als inspiratiebron bij de vormgeving.
Beleidsvisie Cultureel erfgoed 2017-2020 5
Vervolg - Belangrijkste verschilpunten
Beleidsonderdeel Belangrijkste verschilpunten met huidig beleid
6 Monumentale land- - De atlas van de CHS aanvullen met erfgoedwaarden als historische
schappen en iconen vaarwegen, erfgoed langs dijken, kerken, torens en onder architectuur
gebouwde sociale woningbouw.
7 Basisvoorziening - Kleine gemeenten kunnen via het Kunstgebouw deelnemen aan de CmK-
cultuur participatie regeling van OC en W (CmK= Cultuur met Kwaliteit voor het onderwijs).
8 ProBiblio - Er is een discussienotitie Bibliotheekbeleid 2017 - 2020 in voorbereiding,
die eveneens op 28 september 2016 in de Statencommissie Bestuur en
Middelen wordt besproken. De uitkomst daarvan wordt zodra mogelijk
in de Beleidsvisie cultureel erfgoed 2017 - 2020 weergegeven.
Omgevingsvisie Het lijkt de aangewezen weg om bij de
uitwerking van de Omgevingsvisie gebruik
Binnen de geldigheidsduur van deze te maken van integrale gebiedsvisies.
Beleidsvisie cultureel erfgoed komt De deelkaarten + agenda’s, die door de
de integrale Omgevingsvisie tot stand. erfgoedtafel Landgoederenzone ontwikkeld
Wij sorteren daarop zodanig voor dat zijn, kunnen daarvoor een bruikbare opstap
de erfgoedonderdelen die straks deel vormen (zie § 2).
uitmaken van de Omgevingsvisie, te zijner
tijd eenvoudig kunnen worden ingepast.
Het gaat daarbij in ieder geval om de
volgende onderwerpen:
Erfgoedonderdeel Visie Ruimte Verordening Omgevings- Omgevings-
en Mobiliteit + Ruimte visie verordening
Kwaliteitskaart
1 Terreinen van Bij Bodem in § 4.3.5 art. 2.4.4 In combinatie X
archeologische waarde en op kaart 1 met Bodem
2 Kroonjuwelen Bij Cultureel erfgoed art. 2.2.1 X X
in § 3.5 en op kaart 2
3 UNESCO- idem art. 2.4.4 (Limes) X X
werelderfgoed
4 Molenbiotopen idem art. 2.3.5 X X
5 Landgoed- en idem art. 2.3.6 X X
kasteelbiotopen
6 Erfgoedlijnen idem - In combinatie -
met Groen
7 Herbestemming Bij Beter benutten - X X
en opwaarderen van
wat er is In § 1.3
1 Kaart I Laag van de ondergrond.
2 Kaart IV Laag van de beleving.
6 Beleidsvisie Cultureel Erfgoed 2017-2020
Inleiding
Fort Wierickerschans, onderdeel van erfgoedlijn Oude Hollandse Waterlinie
Beleidsvisie Cultureel erfgoed 2017-2020 7
Deel I
Cultureel erfgoed
Deel I
Cultureel erfgoed
8 Beleidsvisie Cultureel Erfgoed 2017-2020Deel I Cultureel erfgoed Beleidsvisie Cultureel erfgoed 2017-2020 9
1
Beleidstheorie erfgoed
Erfgoed is vanErfgoed
grote betekenis
is van grote
voor
betekenis
de samenleving.
voor de samenleving.
Het maakt Het
je omgeving mooier,
maakt jejeomgeving
ontleent er
mooier,
je identiteit
je ontleent
aan. En
er je
alsidentiteit
je het aan.
slim aanpakt kun
En als
je je
erhet
nogslim
aanaanpakt
verdienen
kunook.
je erDenk
nog aan
aan de
verdienen
eco- ook.
nomieën van Denk
landen
aan
alsde
Griekenland
economieënof van
Egypte.
landen
De als
toeristenindus-
Griekenland of
trie drijft daarEgypte.
grotendeels
De toeristenindustrie
op hun erfgoed.drijft
Hier daar
bij ons
grotendeels
geldt dat op hun
natuurlijk in mindere
erfgoed.mate.
Hier bij
Maar
ons kijk
geldteens
datnaar
natuurlijk
Amsterdam
in mindere
met mate.
zijn monumentale
Maar erfgoed.
kijk eens Daar
naar wordt
Amsterdam
inmiddels
met geklaagd
zijn monumentale
over
de toeloop, en
erfgoed.
de stad Daar
zou graag
wordtzien
inmiddels
dat hetgeklaagd
surplus aan
overtoeristen
de toeloop,
zich wat meeren
verdeelde
de stad zou
overgraag
andere
zien
historische
dat het surplus
Hollandse
aan steden
toeristen zich
en attracties. wat
Dit werkt
meer verdeelde
natuurlijk over
alleen
andere
als de historische
bezoeker hetHollandse
aan-
bod kent, er eenvoudig
steden en attracties.
kan komenDitenwerkt
- het belangrijkste
natuurlijk alleen
– alsals
erde
ook echt iets te
bezoeker
belevenhet
valt.
aanbod
Als datkent,
ontbreekt,
er eenvoudig
blijven kan
er gouden
komen en -
kansen liggenhet
en belangrijkste
wordt het tijd- om
als er
daar
ookwat
echt
aan
iets
tete
doen.
beleven valt.
Als dat ontbreekt, blijven er gouden kansen liggen
en wordt het tijd om daar wat aan te doen.
10 Beleidsvisie Cultureel Erfgoed 2017-2020Beleidstheorie erfgoed
Basisprincipes
Ons erfgoedbeleid is gebaseerd op deze
basisprincipes:
■■ Erfgoed is van ons allemaal en niet enkel
van een kleine bevoorrechte groep.
■■ Erfgoed moet dus voor iedereen toeganke-
lijk zijn en we moeten er allemaal aan
deel kunnen nemen, te beginnen met
de jongste generatie (erfgoededucatie).
■■ Erfgoed moet je niet alleen bewaren,
je moet het kunnen beleven. En de kroon
op het werk is dat het weer een (betaalde)
eigentijdse functie heeft (een herbestem-
ming).
■■ Erfgoed op zichzelf is mooi en waardevol.
Maar de waarde kan nog veel groter
worden in combinatie met bijvoorbeeld
groen en water als onderdeel van stad en
land. Erfgoed als hefboom voor gebieds-
ontwikkeling vraagt een integrale aanpak
■■ Erfgoed goed onderhouden, zodat wij het
aan volgende generaties door kunnen
geven, lukt alleen met de inzet van vele
partijen. In het bijzonder zijn vrijwilligers
belangrijk. De provincie kan niet alles
alleen realiseren en betalen.
Hierna een korte toelichting op deze
basisprincipes erfgoedbeleid.
Publieksbereik
Erfgoed is van grote betekenis. Een omge-
ving die rijk is aan erfgoed maakt dat
mensen kunnen hechten aan een plek en er
graag verblijven of naar toe komen. Geluk-
Beleidsvisie Cultureel erfgoed 2017-2020 11kig is Zuid-Holland rijk aan molens en van kwantiteit. Er wordt met name ingezet
andere monumenten. Ook bevindt zich nog op projecten met nieuwe samenwerkings-
veel erfgoed onzichtbaar onder de grond partners; de afzet en het gebruik van
of verpakt in dozen. Nog veel deuren en materiaal zijn dan beter gegarandeerd.
hekken zitten op slot. De geheimen daar- Zo denken we concreet aan een project op
achter worden enkel in wetenschappelijke de erfgoedlijn Limes bij Ipse de Bruggen.
artikelen voor vakgenoten ontsloten. Hier kunnen we het verhaal van de Limes
Dat is jammer en dat willen wij veranderen. aan bezoekers en de verstandelijk gehan-
Zo veel mogelijk inwoners, recreanten en dicapte bewoners vertellen. Er leven ideeën
toeristen moeten van het Zuid-Hollandse over een Limespaspoort en een Romeinen-
erfgoed kunnen genieten. Bij toegankelijk evenement. Bij de erfgoedlijn Atlantikwall
maken gaat het niet alleen om fysieke denken we aan een project met dementeren-
ontsluiting, het gaat ook om het vertellen de ouderen en hun mantelzorgers. Meer
van het bijbehorende verhaal. Ontsluiten algemeen zetten we graag in op een project
kan tegenwoordig ook digitaal. Via websites, voor nieuwe Nederlanders en vluchtelingen
met behulp van apps en augmented reality die kennis maken met het erfgoed in
op de mobiele telefoon. En bij de digitaal te Zuid-Holland. Die groep zou ook interessant
ontsluiten informatie denken wij ook aan kunnen zijn voor het werven van erfgoed-
kaarten zoals onze Cultuurhistorische vrijwilligers.
Hoofdstructuur, alsmede de provinciale en
regionale archieven en collecties. Wij willen
de digitale ontsluiting actief bevorderen, Behoud is veel meer
hetgeen uiteraard ook kosten met zich mee dan beschermen
zal brengen.
Om het erfgoed te behouden en ongeschon-
den door te kunnen geven aan onze (klein)
Erfgoededucatie kinderen, moeten we het wel beschermen,
Het Erfgoedhuis (EGH) verzorgt in onze
provincie de erfgoededucatie. Het voor-
nemen is om erfgoededucatie te verbreden
met publiekscommunicatie. Naast scholen
worden straks ook erfgoedinstellingen,
inwoners en bezoekers van Zuid-Holland Benutten
op maat bediend met onderwijsprojecten,
informatie in de recreatieve sfeer, publieks-
evenementen en educatieve projecten.
Beleven
Het aandachtsgebied breidt zich daarmee uit
van formeel naar informeel en ‘een leven
lang leren’. Het nu al beschikbare materiaal
kan breder en liefst gratis worden afgezet bij Beschermen
diverse doelgroepen van wisselende leeftijd,
achtergrond, sociale kring en interesse- Behoud cultureel erfgoed door beschermen,
niveau. De nadruk ligt op kwaliteit in plaats beleven en benutten
12 Beleidsvisie Cultureel Erfgoed 2017-2020Beleidstheorie erfgoed
Erfgoed- Water Groen Economie Mobiliteit Voor-
lijn heen
IRP
Kust en Water- EHS Groen Energie Top Toerisme Water Fiets Beheer
recreatie berging beleving gebied Infra-
structuur
Land- X X X X X X X X X
goederen
zone
Water- X X X X X X X X X X
driehoek
Atlantik- X X X X X X X X
wall
Oude X X X X X X X
Hollandse
Water-
linie
Limes X X X X X X X
Goeree- X X X X X X X X X
Over-
flakkee
Trek- X ? X X X X X X X X
vaarten
Relatie erfgoedlijnen en provinciale prioriteiten op andere beleidsterreinen
beleefbaar maken en bij voorkeur econo- Integrale aanpak
misch rendabel benutten. Als erfgoed qua
onderhoud en restauratie zijn ‘eigen broek Bij erfgoed gaat het juist om functiemenging
kan ophouden’, is het niet meer afhankelijk en niet om functiescheiding. Een weiland is
van publieke middelen. Inmiddels weten mooier met een molen of kerktoren aan de
we dat die middelen - ten tijde van crisis - einder, en een bos met een kasteel erin is
kunnen sneuvelen. Erfgoedbeleid gaat dus spannender dan zonder. Het ‘rood’ van het
veel verder dan wettelijke beschermings- erfgoed gaat dus prima samen met het
regimes en subsidies voor restauraties. ‘groen’ van de natuur en het ‘blauw’ van
Maar om erfgoed beleefbaar te laten zijn, het water. En om er te komen heb je fiets-
moet je weten dat het bestaat, waar het is en wandelpaden nodig, aanlegsteigers en
(bekendheid), en hoe je er kunt komen toeristische overstappunten (TOP’s) voor de
(bereikbaarheid). Er moet ook echt wat automobilist. Een erfgoedlijn als de Land-
te beleven zijn. Het bijbehorende verhaal goederenzone is pas af als je hem kunt
moet aansprekend verteld worden (beleven), vermarkten door er recreatief-toeristische
om te beginnen aan jongeren via erfgoed- arrangementen aan te koppelen. Aan
educatie. erfgoed kun je dus ‘verdienen’. Als economi-
sche drager voor het MKB in de toeristische
Beleidsvisie Cultureel erfgoed 2017-2020 13sector, als broedplaats voor de creatieve Netwerken
economie in de stad, en om kwijnende
wijken te upgraden, zoals bij de herbestem- Ons erfgoed behouden door het te ontwikke-
de villa Augustus in Dordrecht. Erfgoed len is een omvangrijke, complexe klus. Dat
beschermen, beleefbaar maken en (liefst kan geen enkele partij op zichzelf bedenken
economisch rendabel) benutten vraagt dus en realiseren. Daarvoor zijn er vele nodig:
per definitie om een integrale aanpak medeoverheden, eigenaren, fondsen,
binnen de cultuursector zelf en vanuit stichtingen en verenigingen en niet in
meerdere provinciale disciplines: RO, groen, de laatste plaats de burger als liefhebber en
water, recreatie en toerisme, mobiliteit, vrijwilliger. Als werkwijze hanteren wij bij
economie en sociaal. Hieronder een over- voorkeur het netwerken. De erfgoedtafels bij
zicht van de beleidsterreinen waarmee de erfgoedlijnen zijn daarvan een voorbeeld.
bijvoorbeeld de erfgoedlijnen verknoopt Daar worden belangen met elkaar verbon-
zijn. den en worden aansprekende resultaten
behaald. De erfgoedtafels zijn rijk gescha-
Integraal werken verondersteld een weder- keerd aan partijen, genereren veel energie
kerige relatie tussen beleidsterreinen, dus in de vorm van kennis, creativiteit, geld en
dat men van twee kanten met elkaars doelen activiteiten en regisseren als het ware
en belangen rekening houdt. zichzelf met behulp van een gezamenlijk
1 2
Wereld van de prestatie Wereld van
en presterende overheid: gemeenschappelijkheid en
PRESTEREN co-creërende overheid:
SENSITIEF SAMENWERKEN
3 4
Wereld van geordende verhoudingen Wereld van synergie en
en rechtmatige overheid: responsieve overheid:
ONDERSTEUNEN EN HANDHAVEN FLEXIBEL FACILITEREN
Vier archetypen van overheden: verschillende waarden, handelingsperspectieven en rollen.
14 Beleidsvisie Cultureel Erfgoed 2017-2020Beleidstheorie erfgoed
gedeelde ‘stip aan de horizon’ en een We betreden daarmee het derde kwadrant
meerjarig investeringsprogramma. Door (rechtsboven) van het sturingsschema van
gebruik te maken van deze grote zelfwerk- de Nieuwe School voor het Openbaar
zaamheid in de samenleving, kan de Bestuur (NSOB). Voor het beschermen blijft
provincie zich concentreren op het managen evenwel het eerste kwadrant (linksonder),
(pluriforme samenstelling tafels, horizontale dat van de regulerende overheid, het meest
werkwijze onder leiding van een onafhanke- aangewezen. Althans voor het geval de
lijk voorzitter, etc.) en faciliteren (secre- zaken niet vanzelf goed gaan. Ook qua
tariaat, ‘oliemannetje’, subsidiënt, etc.) van bestuurlijke rolinvulling vraagt erfgoed een
de erfgoedtafels. weloverwogen, gedifferentieerde aanpak:
van verordenen tot de uitgestoken hand
Onze overheidsrol bij het ontwikkelen naar maatschappelijke partners.
beperkt zich vooral tot richting geven
(bijvoorbeeld door het benoemen en framen
van zeven erfgoedlijnen), partijen te
verbinden en deze netwerken vervolgens
niet in de weg te staan, maar juist te
faciliteren.
Erfgoedlijn Trekvaarten: de Schie ten zuiden van Delft. Links van het water is het voormalig jaagpad
zichtbaar. Foto Wim ter Hart Aviacamera.
Beleidsvisie Cultureel erfgoed 2017-2020 152
Erfgoedlijnen
Een erfgoedlijn
Eenhebben
erfgoedlijn
we alshebben
volgt gedefinieerd:
we als volgt gedefinieerd:
“Een geografische struc-
tuur (kust, trekvaart,
“Een geografische
oude duinenrij,
structuur
eiland,
(kust,
etc.),
trekvaart,
die meerdere monumen-
tale stippen met
oude
één
duinenrij,
gemeenschappelijk
eiland, etc.),historisch
die meerdere
verhaal verbindt tot één
streep of lijn op
monumentale
de kaart. Destippen
erfgoedlijnen
met éénzijn
gemeenschappelijk
ensembles van erfgoed,
landschap en historisch
water, dieverhaal
kwaliteit
verbindt
verschaffen
tot één
aanstreep
de ruimte
of lijnen beschikken
over groot recreatief
op de kaart.
en toeristisch
De erfgoedlijnen
potentieel”.
zijn ensembles
Let wel: de bij de erfgoedlij-
nen behorende
vannetwerken
erfgoed, landschap
van monumenten
en water,endie
daarbij
kwaliteit
behorende belang-
hebbende partijen
verschaffen
zijn hiermee
aan dedus
ruimte
op twee
en beschikken
manieren over
afgegrensd: via de
geografie én groot
het verhaal
recreatief
van de
en erfgoedlijn.
toeristisch potentieel”.
Let wel: de bij de erfgoedlijnen behorende net-
werken van monumenten en daarbij behorende
belanghebbende partijen zijn hiermee dus op
twee manieren afgegrensd: via de geografie én
het verhaal van de erfgoedlijn.
16 Beleidsvisie Cultureel Erfgoed 2017-2020Erfgoedlijnen
Wij onderscheiden zeven erfgoedlijnen. Die
zeven maken belangrijke hoofdstukken uit
de geschiedenis van Zuid-Holland weer
beleefbaar. De Limes (leven in Romeinse
tijd), de Waterdriehoek (St. Elisabethsvloed,
watermanagement, baggerindustrie), Goeree
Overflakkee (leven met het water als vriend
en vijand), de Landgoederenzone (de
landelijke tegenhanger van de Hollandse
grachtengordels uit de Gouden Eeuw en
Pruikentijd), de Oude Hollandse Waterlinie
(het Rampjaar 1672), de Historische Trekvaar-
ten (massavervoer over water vóór de komst
van de trein) en de Atlantikwall (vijf jaar
bezetting tijdens de Tweede Wereldoorlog).
Aan de realisatie van de zeven erfgoedlijnen
is de afgelopen vier jaar met veel creativiteit,
energie en plezier door zeer veel partijen
(> 250) gewerkt. Met als resultaat ruim
200 lopende en gerealiseerde projecten
op gebied van bescherming, beleving
en benutting. De provinciale inleg van
€ 3,5 miljoen per jaar werd door cofinancie-
ring gemiddeld verdrievoudigd. Zo komt
de gemiddelde ‘omzet’ van de erfgoedlijnen
uit op € 14 miljoen per jaar. Een deel van
deze provinciale middelen (€ 1,5 miljoen)
zijn voormalige rijksmiddelen voor restau-
ratie, die in 2012 in het kader van ‘MoMo’
(modernisering monumentenbeleid) naar
de provincies zijn gedecentraliseerd 3.
3
De andere helft (€ 1,5 miljoen per jaar) van
de gedecentraliseerde rijksmiddelen zetten wij
in voor de restauratie van rijksmonumenten
buiten de erfgoedlijnen (zie § 3).
Beleidsvisie Cultureel erfgoed 2017-2020 17Doelen en projectenmatrix
Ambitie * Strategisch doel * Operationeel doel Project/activiteit
Behoud van Vergroten bescherming Beschermd als monument en geborgd in RO
erfgoed
Vergroten Objecten gerestaureerd
beleefbaarheid
Zichtbaarheid vergroot
Toeristisch-recreatief attractiepunt ontwikkeld
Bekendheid vergroot
Bereikbaarheid vergroot
Objecten verbonden
Vergroten benutting Herbestemming gestimuleerd
* Reeds door PS geaccordeerd.
Er wordt op een gestructureerde wijze aan Zowel extern als intern wordt de realisatie
de realisatie van de erfgoedlijnen gewerkt. van de erfgoedlijnen integraal aangepakt.
Onderstaande doelenboom brengt die Intern zijn zij inmiddels opgenomen in
structuur in beeld. De ambitie en strategi- de VRM en staan zij op de Kwaliteitskaart.
sche doelen zijn door PS vastgesteld. Bij de Vanuit de sector groen wordt aanmerkelijk
operationele doelen bestaat er voor de tafels bijgedragen in de vorm van aanlegsteigers
meer vrijheid en flexibiliteit. De hierboven (bij de Trekvaarten bijvoorbeeld), wandel-
genoemde operationele doelen zijn dus paden en Toeristische Overstap Punten
voorbeelden. (TOP’s). Met fietspaden worden de attracties
Landgoed Ockenburgh, Den Haag
18 Beleidsvisie Cultureel Erfgoed 2017-2020Erfgoedlijnen
in bijvoorbeeld de Landgoederenzone bezetting van 20 tot meer dan 50 partijen
onderling verbonden. En de sector water zoals overheden, eigenaren van monumen-
zou voor de berging van overtollig water ten, allerhande ondernemers, musea,
weer de oude inundatiekommen van de bibliotheken, vrijwilligers, stichtingen,
Oude Hollandse Waterlinie kunnen gebrui- verenigingen en fondsen.
ken. Daardoor wordt tegelijk de immense
uitgestrektheid van deze verdedigingslinie Elke tafel heeft een onafhankelijk voorzitter
weer zichtbaar. Dat kan - in plaats van met (i.c. een burgemeester, wethouder, bank-
water - eventueel ook met natte natuur. directeur en generaal b.d.). Deze voorzitter
waakt over het algemeen belang en de
Sleutel van het succes is niet alleen dat het voortgang. De tafels staan permanent open
concept ‘erfgoedlijn’ wordt herkend; ook voor nieuwe partijen met nieuwe ideeën en
de nieuwe manier van werken brengt succes. belangen. Elke tafel heeft een gezamenlijk
Niet meer van bovenaf, maar van onderop gedragen wensbeeld 2020 gemaakt, de
als een voortdurende stroom van energie, zogenaamde ‘stip aan de horizon’. Er wordt
ideeën en geld, die binnen zekere grenzen gewerkt volgens een meerjarige agenda met
haar eigen weg vindt. Daartoe zijn rond elke projecten en activiteiten om dat wensbeeld
erfgoedlijn permanente tafels gevormd waar te realiseren. Ook ieders (financiële) bijdrage
alle partijen, die geïnteresseerd zijn in de wordt vermeld. De wensbeelden blijven
erfgoedlijn of er belang bij denken te ‘eigendom’ van de tafel; ze worden niet door
hebben, aanzitten. De tafels variëren in de provincie of een andere overheid om de
Bollenstreek
Overzichtskaart
cultureel erfgoed Landgoed Keukenhof
provincie Zuid-Holland
Kagerplassen en molens Vrieschekoopse en
Wassenaarsche Polder
Atlantik Wall Topgebied
Kroonjuweel
Den Haag/
Kaag/Oude Rijn De Limes
Wassenaar
Landgoederenzone
Landgoederenzone
Goeree-Overflakkee Aarlanderveen
Aarlanderveen/
Limes
Nieuwkoopsche Plassen/
Waterdriehoek Weipoort Meije Meije
Atlantikwall Zoeterwoude/
Stompwijk
Oude Hollandse Waterlinie
Fort Wierickerschans
Trekvaarten Boskoop/
Reeuwijk-Dorp
Reeuwijkse Plassen/
Oude Hollandse Waterlinie
Tweemanspolder
Midden-Delfland
Krimpenerwaard
Vlietlanden
Middengebied Krimpenerwaard
Alblasserwaard/ Diefdijk
Voorne/ Vijfheerenlanden
Brielle/Bernisse
Panorama Kinderdijk
Landgoederenzone Kop van Goeree
Oude Hollandse Waterlinie
Schurvelingengebied
Dordsche
Biesbosch
Hoeksche Waard
Polder de Biesbosch
12.1189
Overflakkee Waterdriehoek
Trekvaarten
De zeven erfgoedlijnen
Beleidsvisie Cultureel erfgoed 2017-2020 19zo veel jaar vast- en bijgesteld. Wel blijft de verbinden en zo de gehele erfgoedlijn
provincie deel uitmaken van de tafel om versterkt. Het sluit daarmee prima aan bij
haar eigen specifieke belangen te behar- het advies van de Provinciale Adviseur
tigen. Ook zijn de wensbeelden steeds Ruimtelijke Kwaliteit (PARK).
aanpasbaar al naar gelang er nieuwe kansen
of bedreigingen verschijnen. Op die manier De PARK wijst in zijn ‘Kwaliteitsadvies
vormen de tafels als het ware een levend Erfgoedlijnen’ op het belang van het
model van de gemeenschap rond de verbinden van beide schaalniveaus: van
erfgoedlijn, met al zijn belangen en krach- de lijn als geheel en die van de individuele
ten. Net als een rivier is het een verschijnsel samenstellende elementen. Hij beveelt
dat zichzelf in hoge mate regisseert. de erfgoedtafels het volgende aan:
Wij nemen bij de erfgoedtafels en onszelf 1. Analyse Maak een trefzekere analyse
een groeiproces waar. De netwerkaanpak van de lijn en de onderdelen
was voor zowel de deelnemers als voor de
provincie nieuw 4. De deelnemers waren 2. Waardering Maak een scherpe
gewend aan een overheid die knopen kwalitatieve duiding van
doorhakte en subsidie verstrekte als men de huidige situatie
aan welomschreven voorwaarden voldeed.
Nu moet men samenwerken, elkaar eerst 3. Context Breng in beeld wat er rond
leren vertrouwen en zelforganiserend de erfgoedlijnen speelt
vermogen opbouwen. De provincie moest
leren daarvoor de ruimte te geven en vaker 4. Ambitie Formuleer een heldere visie
met de handen op de rug, op gepaste afstand
te blijven. Bij de tafels zien wij ook een groei 5. Uitwerking Werk deze uit in projecten
in de verhouding eigen- en collectief belang. en uitwerkingskader
Eigenbelang zorgt voor drive en energie,
maar staat niet meer alleen voorop. Men zit 6. Borging Organiseer onafhankelijk
ook aan tafel om informatie uit te wisselen kwaliteitsadvies
en van elkaar te leren (ook tussen de tafels
onderling). Ook naar buiten toe dragen 7. Leren Leer van elkaar.
deelnemers het gezamenlijke verhaal van
hun erfgoedlijn uit. Men komt op voor Bij de erfgoedlijn Landgoederenzone is men
elkaars belangen en het collectieve belang. inmiddels vrij ver met deze kwaliteitsslag.
Het proces dat daar doorlopen is, werd door
Wij lijken daarmee geleidelijk in een nieuwe de PARK geobserveerd en heeft mede zijn
fase te zijn aanbeland, waarbij de gezamen- Kwaliteitsadvies Erfgoedlijnen bepaald.
lijke ‘stip aan de horizon’, die aanvankelijk Hiernaast staat een deelkaart + legenda met
de bedoeling had om te enthousiasmeren, onderwerpen die opgepakt moeten worden.
nu de activiteiten echt gaat richten en Deze deelkaart kan een opstap vormen naar
4
Daargelaten de ervaring die de provincie Zuid-Holland rond de millenniumwisseling heeft opgedaan met
de regionale integrale ‘zorgnetwerken’ en de ‘regiovisies’ zorg. De huidige erfgoedtafels zijn op basis van
de ervaring, die toen in de zorg is opgedaan, opgezet en ingericht.
20 Beleidsvisie Cultureel Erfgoed 2017-2020Erfgoedlijnen
Ambitiekaart uit Ruimtelijk Beeld Landgoederenzone
Beleidsvisie Cultureel erfgoed 2017-2020 21integrale gebiedsvisies in het kader van de verschaffen de erfgoedtafels de middelen
toekomstige Omgevingsvisie. om zich bij te laten staan in de stappen uit
het Kwaliteitsadvies van de PARK.
Na bovenstaande beschrijving van het ■■ Wij werken samen met de erfgoedtafels
systeem en de werkwijze van de erfgoed- aan:
lijnen, de betrokken partijen en onze rol - Een heldere beschrijving van het door
bij dit alles, zijn we toe aan onze beleids- de tafel gewenste eindbeeld van hun
voornemens. Daarbij maken we geen erfgoedlijn in 2020. Hoe ziet die er dan
onderscheid in beschermen, beleven en naar ieders tevredenheid idealiter uit?
benutten. Die drie gaan bij de erfgoedlijnen - Een overzicht van maatregelen die nodig
immers hand in hand en worden pas per zijn voor de erfgoedlijn als geheel en
jaar duidelijk via het Maatregelenpakket voor haar samenstellende elementen.
Erfgoedlijnen, dat wij opstellen op basis - Een kaart waarop het eindbeeld staat
van de adviezen van de erfgoedtafels. ingetekend, waarbij is aangegeven
welke maatregelen waar door de tafel
gewenst zijn (zie bovenstaande deel-
Beleidsmaatregelen erfgoedlijnen kaart + legenda van de Landgoederen-
zone als mogelijke variant).
■■ Het Hoofdlijnenakkoord volgend benoe- - Een werkwijze voor de selectie en priori-
men wij géén nieuwe erfgoedlijnen, die tering van projecten; in welke mate
voor provinciale subsidie in aanmerking dragen de afzonderlijke projecten bij
komen. aan het behalen van het eindbeeld?
■■ Wij zetten vooral in op een kwaliteitsslag ■■ Wij zullen bovengenoemde kaartbeelden
bij de huidige zeven erfgoedlijnen. Wij door laten werken in de CHS, de bestaan-
Kasteel Duivenvoorde en omgeving, Voorschoten
22 Beleidsvisie Cultureel Erfgoed 2017-2020Erfgoedlijnen
de gebiedsprofielen ruimtelijke kwaliteit Wij waarderen hun inbreng dan ook
en de Kwaliteitskaart. letterlijk door deze als volwaardige
■■ Om van elkaar te kunnen leren, zullen cofinanciering à € 35 per uur te hanteren.
wij naast de intervisiebijeenkomsten met Via de Groene Motor ondersteunen
de voorzitters jaarlijks een bijeenkomst wij zowel groenvrijwilligers als erfgoed-
organiseren voor alle deelnemers aan de vrijwilligers, ook in hun onderlinge
erfgoedtafels, ter bespreking van geza- samenwerking.
menlijke thema’s, die elke tafel aangaan. ■■ Er bestaan twee themafondsen die wij
■■ Tweejaarlijks zullen wij de voortgang van samen met het Prins Bernhard Cultuur
de realisatie monitoren en daarbij ook Fonds in het leven hebben geroepen:
letten op hun maatschappelijk effect het themafonds ‘Goeree Overflakkee’
(outcome): Wat merkt de samenleving en het themafonds ‘Landgoederenzone’.
van de erfgoedlijnen? Hieruit worden zowel restauraties
■■ We zullen waar nuttig en mogelijk met (bijvoorbeeld de IJskelder bij Hofwijck
onze erfgoedlijnen aansluiten op de of de Marotzaal bij kasteel Duivenvoorde)
thematische verhaallijnen van het NBTC als op publiek gerichte manifestaties
Holland Marketing, zoals de Bloemenlijn, (bijvoorbeeld de Havendag Junior en de
de Gouden Eeuwlijn, Kastelen en land- Dag van het Kasteel) gesubsidieerd. Omdat
goederenroute, de Liberationroute en de de fondsen succesvol zijn, maar uitgeput
Waterlandlijn. Deze lijnen richten zich raken, zullen wij een zelfde bedrag als het
op het aantrekken en spreiden van PBCF bijstorten.
internationale toeristen over Nederland.
■■ De inzet van vrijwilligers bij de realisatie
van de erfgoedlijnen is van groot belang.
Beleidsvisie Cultureel erfgoed 2017-2020 233
Rijksmonumenten en
herbestemming
De provincie Zuid-Holland is rijk aan cultuurhistorisch bouw-
kundig erfgoed. Hiervan maken 3.170 rijksmonumenten
(exclusief woonhuizen 5 ) en 65 van rijkswege beschermde
stads- en dorpsgezichten deel uit. Deze rijksmonumenten
vertellen het verhaal van Zuid-Holland en verlenen kwaliteit
en identiteit aan hun omgeving. Wij koesteren deze
monumenten, waaronder de molens, landgoederen, binnen-
stedelijke monumenten en kerkgebouwen. We houden de
monumenten in stand door restauratie te stimuleren en
leegstand te voorkomen door middel van herbestemming.
24 Beleidsvisie Cultureel Erfgoed 2017-2020Rijksmonumenten en herbestemming
In het kader van de Modernisering monu-
mentenzorg (‘MoMo’) kregen de provincies
in 2012 de taak om restauraties van rijks-
monumenten, uitgezonderd woonhuizen
en rendabele monumenten, financieel te
ondersteunen. Hiervoor stelt het Rijk
jaarlijks € 3 miljoen aan ons beschikbaar.
De provincie verleent 50% daarvan aan
subsidies voor de restauratie van individuele
rijksmonumenten. Dit gaat via de Subsidie-
regeling restauratie rijksmonumenten
Zuid-Holland 2013. De andere 50% wordt
ingezet voor de restauratie van rijksmonu-
menten die onderdeel uit maken van een
erfgoedlijn via de Subsidieregeling erfgoed-
lijnen (zie voorgaande § 2). Voor het meer-
jarig onderhoud van rijksmonumenten
verleent het rijk jaarlijks € 45 miljoen aan
subsidie.
Een aantal restauratieopgaven overschrijdt
de behoefte van € 2 miljoen. Dit zijn de
zogenaamde grote restauratieopgaven of
‘kanjers’. Hiervoor bestaan geen structurele
middelen. Het IPO overlegt met OCW over
een structurele oplossing van deze grote
restauratieopgaven.
Op dit moment bestaat er geen totaalover-
zicht van de onderhouds- en restauratie-
5
Onze restauratiemiddelen zijn niet bestemd voor
monumentale woonhuizen en boerderijen, want
daarvoor bestaan fiscale regelingen. Ook de rendabele
monumenten vallen er buiten, want die kunnen zo
nodig laagrentende leningen bij het Nationaal
restauratie Fonds (NRF) krijgen.
Beleidsvisie Cultureel erfgoed 2017-2020 25behoefte van monumenten in Zuid-Holland. Beleidsmaatregelen restauratie
Wij vermoeden een flinke achterstand. rijksmonumenten
In navolging van de provincies Groningen,
Noord-Holland, Gelderland en Utrecht gaan Bescherming
wij ook over tot het laten uitvoeren van ■■ Voor de restauratie beschikken wij over
een zogenaamde Erfgoedmonitor om een de Subsidieregeling restauratie rijksmonu-
nauwkeurig beeld te krijgen van de restau- menten Zuid-Holland 2013. De belangrijk-
ratiebehoefte en herbestemmingskansen ste rangschikkingscriteria, die worden
in Zuid-Holland. gehanteerd zijn: de bouwkundige staat,
We werken met vele organisaties samen, de mate van cofinanciering (minimaal
zoals de Rijksdienst voor het Cultureel 50%), of er sprake is van (gedeeltelijke)
Erfgoed (RCE), gemeenten en andere herbestemming en daaraan gekoppeld de
overheden, monumenteneigenaren, mate van publiekelijke toegankelijkheid,
Erfgoedhuis Zuid-Holland en andere de bijdrage aan de werkgelegenheid en
belanghebbende partijen. Hiervan maken de creatie van leerling werkplaatsen.
ook vrijwilligers een belangrijk onderdeel Wij handhaven deze subsidieregeling
uit. Die betrokkenheid van vrijwilligers is ongewijzigd.
er bij verschillende monumentencategorie- ■■ De ervaring leert dat wij vooral aanvragen
ën als landgoederen, kerken en industriële binnen krijgen voor de restauratie van
gebouwen. Een succesvol voorbeeld van kerken (ca. 33%) en molens (ca. 33%). Om
burgerparticipatie vindt plaats rond de exacte restauratiebehoefte over de volle
Ockenburg in Den Haag, waar een team breedte in kaart te brengen hebben wij de
van vrijwilligers voor een revival van dit opdracht verleend om een vergelijkbare
landgoed heeft gezorgd. Erfgoedmonitor als Utrecht uit te voeren 6.
De provinciale Erfgoedmonitor vormt een
Tot slot is het van belang de jonge generatie belangrijk instrument om gefundeerde
te blijven interesseren voor het restauratie- beleidskeuzen te kunnen maken voor
vak. Op die manier gaan kennis en ervaring behoud van en investering in monumen-
op het terrein van restaureren niet verloren. ten.
De ROP’s (restauratie opleidingstrajecten,
leer/werkplekken MBO) worden door ons Beleving
gestimuleerd. ■■ Gerestaureerde monumenten voegen
kwaliteit toe aan hun omgeving (identi-
teit, levendigheid en aantrekkelijke
leefomgeving, WOZ- waardestijging). Om
het monument meer te kunnen beleven is
bevordering van de publiekelijke toegan-
kelijkheid essentieel. Het monument dient
6
De Erfgoedmonitor brengt jaarlijks op gestructureer- een minimum aantal dagen per jaar (30)
de wijze de aard, de staat en de onderhouds- en geopend te zijn voor publiek. Bij de
restauratiebehoefte van het fysieke erfgoed in beeld.
actualisatie in 2015 van de Subsidie-
Ook kan de monitor inzicht in andere gegevens
verschaffen zoals oppervlakte, leegstand, huidig regeling restauratie rijksmonumenten
gebruik, mogelijkheden voor herbestemming en Zuid-Holland 2013 is bij het rangschik-
globale indicatie van herstel. kingscriterium herbestemming, de
26 Beleidsvisie Cultureel Erfgoed 2017-2020Rijksmonumenten en herbestemming
publiekelijke toegankelijk-
heid opgenomen. Wij zullen
in 2018 evalueren of dit
toegevoegde criterium ook
in voldoende mate zijn werk
doet.
Benutting
De economische en maatschap-
pelijke ontwikkelingen, zoals
schaalvergroting en krimp,
zorgen ervoor dat er leegstand
ontstaat. Landelijk beschikken
we over 2 miljoen m2 aan her Publieksdag Kasteel Keukenhof
te bestemmen erfgoed. In de
toekomst zal dit alleen maar In de vorige planperiode hebben wij door
gaan toenemen. Zoals in het Hoofdlijnen- middel van publicaties en bijeenkomsten
akkoord is aangegeven, hechten wij groot kennis over herbestemming gedeeld en
belang aan benutting c.q. herbestemming ontwerpwedstrijden voor studenten
van de monumenten. Dit geldt niet alleen uitgeschreven. De banden met hogescholen
voor rijksmonumenten, maar ook voor en universiteiten zijn aangehaald. In geval
gemeentelijke monumenten en/of beeld- van landgoed Ockenburg in Den Haag,
bepalende objecten. Herbestemming, een landgoed Berbice te Voorschoten, de
monument weer een eigentijdse functie Watertoren te Zwijndrecht en de Cichorei-
laten vervullen, is de kroon op het werk. drogerij op Goeree-Overflakkee hebben de
Idealiter is het monument voor zijn onder- inspanningen (ook vanuit de erfgoedlijnen)
houd dan niet meer afhankelijk van inmiddels tot restauraties geleid die
publieke middelen. vooruitlopen op hun herbestemming.
Herbestemde gebouwen geven een kwaliteit- Dat lijkt bij elkaar misschien bescheiden,
simpuls aan het omliggende gebied, zoals maar bedacht moet worden dat het proces
bij Villa Augustus in Dordrecht of de van herbestemming gemiddeld zeven jaar
Fenixloodsen in Katendrecht te Rotterdam. duurt. Zelfs de Van Nellefabriek in Rotter-
Een dergelijk effect verwachten wij straks dam heeft, ondanks zijn UNESCO-werelderf-
ook bij de herbestemde Meelfabriek in goed-status, moeite om huurders te vinden.
Leiden, als unieke woonplek binnen de De vraag is waar hem dat in zit. Is er bij
singels en broedplaats voor kleine innovatie- herbestemming sprake van gebrek aan
ve en creatieve bedrijven. Op het platteland kennis en creativiteit? Is de regelgeving te
zou leegstaand erfgoed, zoals kerken, inflexibel of weten aanbod en vraag elkaar
onderdak kunnen bieden aan maatschappe- niet te vinden? De juiste diagnose is
lijke voorzieningen die vanwege de krimp natuurlijk bepalend voor de remedie. Wij
onder druk staan. Zo blijven ook de toren- willen partijen helpen om de juiste diagnose
spitsen van de kerken als bakens in het te stellen en een daarmee accorderende
polderlandschap behouden. remedie te kiezen.
Beleidsvisie Cultureel erfgoed 2017-2020 27Beleidsvoornemens herbestemming ■■ monument. De subsidieregeling voor de
restauratie van Rijksmonumenten wordt
■■ Continueren van de ‘Adviezen op maat’ en hiervoor uitgebreid.
herbestemming binnen de erfgoedlijnen:
- Herbestemming van een rijksmonu- ■■ Bij de evaluatie van de bestuurlijke
ment start met een zoektocht naar de afspraken tussen IPO en OCW over
mogelijkheden van een pand, naar de restauratie van rijksmonumenten (2018)
te volgen procedure, regelgeving en vragen wij om meer flexibiliteit bij de
onderzoek naar de markt. Deze voorfase inzet van de gedecentraliseerde middelen
van herbestemming is van essentieel voor de restauratie van rijksmonumenten.
belang voor het slagen van een herbe- Zo kunnen ook maatregelen die zijn
stemming. Net als in de vorige periode gericht op herbestemming en duurzaam-
willen we initiatiefnemers in deze start- heid gefinancierd worden. Daarnaast
fase ondersteunen door het financieren wordt samen met het Nationaal Restau-
van Adviezen op maat naar herbestem- ratiefonds gestreefd naar een samen-
mingsmogelijkheden. hangend stelsel van financieringsmogelijk-
- Binnen de erfgoedlijnen stimuleren wij heden voor eigenaren van rijksmonumen-
herbestemming van monumenten en ten. Dat nieuwe stelsel moet het mogelijk
beeldbepalende gebouwen in het kader maken om zowel subsidies als leningen
van de Subsidieregeling erfgoedlijnen in te zetten voor restauratie en herbestem-
Zuid-Holland. ming.
■■ Stimuleren van herbestemming door ■■ Kennis delen:
subsidie voor werken ter verbetering van Herbestemming vraagt om een andere
de toegankelijkheid en verduurzaming aanpak dan traditionele vastgoedontwik-
van monumenten: keling. Dit vergt ook een andere aanpak
Herbestemmingen gaan gepaard met door gemeenten. Vooral de kleinere
forse investeringen. De extra verbouwings- gemeenten ontberen kennis middelen
kosten door de status van het gebouw en menskracht hiervoor. Wij willen de
kunnen vaak niet door de exploitatie ervaringen met herbestemming in Zuid-
worden gedekt. Ook zijn hiervoor geen Holland met anderen delen, zodat initia-
subsidies beschikbaar vanuit de gedecen- tiefnemers, marktpartijen en overheden
traliseerde restauratiemiddelen. Hiervoor hiervan kunnen leren.
gelden de richtlijnen van het Rijk (SIM), - Kennisdeling aan gemeenten bevorde-
waardoor deze middelen uitsluitend ren wij via het Provinciaal Steunpunt
kunnen worden ingezet voor kosten die Monumenten en Archeologie (PSMA).
te maken hebben met het conserveren Het PSMA is bij het Erfgoedhuis
van (de cultuurhistorische waarde van) Zuid-Holland ondergebracht.
het gebouw. - Erfgoedhuis draagt daarnaast bij aan
■■ Wij willen herbestemmingen stimuleren herbestemming door het uitzetten van
door, aanvullend op de restauratie eerdergenoemde wedstrijd en door het
werkzaamheden, subsidie beschikbaar te opzetten van een website voor eigena-
stellen voor maatregelen die de toeganke- ren, projectontwikkelaars en overheden
lijkheid van het monument vergroten en waarop praktische informatie en goede
bijdragen aan de verduurzaming van het voorbeelden van herbestemming zijn te
vinden.
28 Beleidsvisie Cultureel Erfgoed 2017-2020Rijksmonumenten en herbestemming
- Tot slot is het van belang om inzicht te benutten van het bestaand stads- en
hebben in de voorraad her te bestem- dorpsgebied (BSD). Ook het benutten van
men vierkante meters. Door deze kennis leegstaande (monumentale) gebouwen is
te delen met potentiële gebruikers, hierbij van belang. In het kader van de
wordt de herbestemming van monu- Omgevingsvisie wordt het hergebruik van
menten gestimuleerd. Bovengenoemde monumentale gebouwen dan ook
erfgoedmonitor moet hier inzicht in specifiek opgenomen als speerpunt.
bieden.
■■ Aandacht voor herbestemmingsopgaven
■■ Samenwerken met het Actieprogramma in het landelijk gebied:
‘Slim Ruimtegebruik’ en het onderwijs: De demografische en economische
Herbestemming van leegstaande monu- ontwikkelingen in het landelijk gebied
mentale gebouwen is onderdeel van het zorgen voor een groeiende leegstand van
provinciaal Actieprogramma ‘Slim karakteristieke gebouwen, zoals kerken
Ruimtegebruik’. Inzet daarbij is dat de en leegkomende raadhuizen. Juist op het
bestaande ruimtevraag zo veel mogelijk platteland is het vaak lastig om en
wordt opgevangen in bestaand stedelijk economisch rendabele bestemming te
gebied en dat leegstand van gebouwen vinden, terwijl leegstand van deze
zoveel mogelijk wordt tegengegaan. gebouwen een sterk negatief effect heeft
■■ Concreet voorbeeld is de kansenkaart op de leefbaarheid en vitaliteit van deze
herbestemming. De kaart maakt inzichte- gebieden. Bij de keuze voor de ‘Adviezen
lijk waar kansen zijn om actuele leegstand op maat’ voor herbestemmingsmogelijk-
van o.a. kantoren, detailhandel en ook heden, wordt daarom voorrang gegeven
leegstaande monumenten aan te pakken. aan herbestemmingsopgaven in het
De kansenkaart wordt gedeeld met landelijk gebied.
geïnteresseerde partijen en is een uitnodi-
ging aan die partijen om samen te kijken
hoe kansen kunnen worden gerealiseerd.
Financiering herbestemming
■■ Daarnaast wordt samen met het Actie-
Er is structureel een budget van € 497.500
programma Slim Ruimtegebruik de
beschikbaar voor herbestemming van erfgoed
wedstrijd ‘Kansen in herbestemming’
(budget Erfgoed en Ruimte). Van dit structu-
georganiseerd en werken wij samen met
rele budget stellen we € 347.500 beschikbaar
Zuid-Hollands hogescholen en universitei- adviezen op maat en herbestemmingen binnen
ten. Studenten gaan, binnen het curricu- de erfgoedlijnen.
lum van hun opleiding, aan de slag met de Voor de financiering van fysieke maatregelen
uitwerking van ideeën voor de herbestem- voor herbestemming stellen we vanuit de
ming van Zuid-Hollandse monumenten. structurele middelen € 150.000 beschikbaar.
In 2017 wordt dit bedrag opgehoogd met
■■ Herbestemming opnemen in de € 500.000 vanuit de intensivering op cultureel
Omgevingsvisie: erfgoed. In totaal wordt er in 2017 dus een
Zuid-Holland vergroot haar attractiviteit bedrag van € 650.000 beschikbaar gesteld
door zich bewust met hergebruik te voor herbestemming via de subsidieregeling
profileren. Met de Ladder van duurzame voor de restauratie van rijksmonumenten.
verstedelijking zetten wij in op het beter
Beleidsvisie Cultureel erfgoed 2017-2020 294
Molens
Onze provincie telt 228 complete molens, maar liefst een
kwart van het Nederlandse molenbestand. Zuid-Holland zonder
zijn historische windmolens is ondenkbaar. Ze zijn blikvangers
in het landschap en op buitenlandse toeristen hebben zij een
grote aantrekkingskracht. Voor hen zijn molens en Holland
vrijwel synoniem. Voor ons zijn ze zo vanzelfsprekend dat
we bijna vergeten dat we er wat voor moeten doen om ze
in goede staat te houden en verder te benutten.
30 Beleidsvisie Cultureel Erfgoed 2017-2020Molens
Zowel het rijk als de provincie subsidiëren
het molenbehoud. Bij het Deltaplan molens
hebben wij in de periode 2008 - 2012
80 molens gerestaureerd. Na deze inhaalslag
kunnen wij het accent wat meer verleggen
van restauratie naar onderhoud. Voor de
komende beleidsperiode blijven wij ons hier-
voor inzetten met instandhoudingssubsidies.
Wij voegen hieraan een extra mogelijkheid
toe voor het zogenaamde groot onderhoud.
Zo willen we dure en ingrijpende restaura-
ties zoveel mogelijk voorkomen. Want uit
het onderzoeksrapport Molentoekomst van
de vereniging De Hollandsche Molen (2015)
blijkt dat er een gat zit tussen ‘instandhou-
ding’ en ‘restauratie’. Eigenaren van molens
sparen hierdoor hun groot onderhoud op
totdat men in aanmerking komt voor een
restauratiesubsidie. Hierdoor worden de te
verrichten – en te subsidiëren – werkzaam-
heden onnodig omvangrijk en kostbaar.
Een molen moet kunnen draaien en malen,
want ‘rust, roest’. Bovendien is een draaien-
de molen mooier dan een stilstaande. Het is
bij het draaien van belang dat de windvang
niet door obstakels belemmerd wordt.
Turbulenties zorgen voor onregelmatige
windkracht op de molen met als gevolg
onregelmatige slijtage en dus extra onder-
houdskosten. Een molen draagt veel bij aan
de kwaliteit van de ruimte, maar dan moet
je hem wel kunnen zien. Allemaal goede
redenen om de ruimte rond een molen zo
veel mogelijk van (hoge) bebouwing en
beplanting vrij te houden. Dat is het doel
van de ‘molenbiotoop’ in de Verordening
Ruimte.
Beleidsvisie Cultureel erfgoed 2017-2020 31Vrijwilligers aan de slag bij de Stadsmolen in Leiden, foto Debby Gerritsen
In een aantal gevallen moet het molenbe- Erfgoedhuis Zuid-Holland samenwerkt met
lang worden afgewogen tegen economische Zuid-Hollands Landschap) het veld van
en andere ruimtelijke belangen. Dat kan ook molenaars, moleneigenaren, molenorganisa-
in het nadeel van de molen uitpakken. Als ties, gemeenten en waterschappen. Speer-
dat zo is, kan na een ontheffingsprocedure punten zijn vrijwilligersbeleid, professiona
een financiële compensatieregeling in lisering, publieksbereik en groenbeheer-
werking treden. Het is dus niet zo dat het plannen. Deze ondersteuning is de afgelopen
molenbelang alle ruimtelijke ontwikke- beleidsperiode goed van de grond gekomen.
lingen kan tegen houden. Er is altijd een
bestuurlijke afweging mogelijk. Wij zullen
dit bij gemeenten en plannenmakers Beleidsmaatregelen molens
onder de aandacht brengen.
Uit een recente inventarisatie maken wij Bescherming
op dat niet zozeer bebouwing, maar groen ■■ Handhaven van de autonome provinciale
relatief vaak een verstorende factor is in subsidie voor de instandhouding van
de molenbiotoop. Daarom stimuleren molens.
wij verantwoord groenonderhoud in de ■■ Toevoegen van extra subsidiemogelijkheid
molenbiotoop via voorlichting en groen- voor groot onderhoud aan molens, ter
beheerplannen. voorkoming van kostbare restauraties.
■■ Afstemmen met gemeenten over ruimte-
Verder ondersteunen wij via het Provinciaal lijke plannen binnen molenbiotopen in
Molennetwerk Zuid-Holland (waarin een zo vroeg mogelijk stadium.
32 Beleidsvisie Cultureel Erfgoed 2017-2020Molens
■■ Via het Provinciaal Molennetwerk Beleving
Zuid-Holland ondersteunen wij gemeenten ■■ Handhaven van de subsidies voor het
bij het planologisch beschermen en waar draaien van molens.
mogelijk verbeteren van de molenbiotoop ■■ Via het Provinciaal Molennetwerk
met groenbeheerplannen. Zuid-Holland ondersteunen wij de
■■ Het in goede staat overdragen van de vrijwillige molenwereld om molens open
provinciale molendriegang te Leidschen- te stellen en publiek te informeren.
dam. ■■ Wij willen kleine molenstichtingen met
elkaar verbinden, zodat zij ook samen een
Naast bescherming en instandhouding professionaliseringsslag kunnen maken
moeten molens blijven draaien en ook met ondersteuning van Provinciaal
beleefd kunnen worden. Met de draai- Molennetwerk.
premies stimuleren we dat alle molens in
Zuid-Holland zoveel mogelijk draaien,
ook om de onderhoudskosten op de lange
termijn te beperken.
Vroeger, toen de molenaar
met zijn gezin op de molen
Help! Ik
woonde, hield hij bij de
verstoor de inrichting van zijn erf
windvang..... altijd rekening met de
wind.
Vrijwilligers
die helpen met
het groenonder-
houd. Onmisbaar
voor een gezonde
molenbiotoop.
Binnen een straal
van 400 meter mag
niet zo hoog worden
gebouwd.
Hmm… door die
hoge flat vangt
mijn molen minder
wind. In de nabijheid
van de molen heb-
ben we het liefst
laagblijvend
vrijwillig molenaar
groen, niet hoger
dan het laagste
punt van de
onderste wiek.
De molenbiotoop, ontwerp Smit in woord en beeld
Beleidsvisie Cultureel erfgoed 2017-2020 335
Archeologie
Zuid-Holland is archeologisch vrij uniek vanwege
zijn natte bodem. Daarin blijft organisch materiaal
als hout, leer en gebeente, uitstekend bewaard.
En vanwege de gelaagde opbouw laten de
bewoningssporen zich als hoofdstukken uit
een boek aflezen.
34 Beleidsvisie Cultureel Erfgoed 2017-2020Vous pouvez aussi lire
