COLLEGIUM VOCALE GENT HATHOR CONSORT O TEMPO, O CIEL! 14 JUNE '18 - PHILIPPE HERREWEGHE, LEIDING DIRECTION KERK VAN O.L.V. TER KAPELLE EGLISE ...
←
→
Transcription du contenu de la page
Si votre navigateur ne rend pas la page correctement, lisez s'il vous plaît le contenu de la page ci-dessous
CENTRE FOR FINE ARTS
BRUSSELS
COLLEGIUM VOCALE
GENT
HATHOR CONSORT
MUSIC
O TEMPO, O CIEL!
14 JUNE ’18
PHILIPPE HERREWEGHE,
LEIDING · DIRECTION
KERK VAN O.L.V. TER KAPELLE ·
EGLISE N.-D. DE LA CHAPELLE
PALEIS VOOR SCHONE KUNSTEN
BRUSSEL
PALAIS DES BEAUX-ARTS
BRUXELLES« [La] musique [de Roland de Lassus] présente, en somme, une démonstration
de tous les procédés d'écriture et de toutes les possibilités expressives de l'art
contrapuntique des Pays-Bas au moment même où celui-ci était menacé. »
[De] muziek [van Orlandus Lassus] stelt kortweg een demonstratie voor van alle
schrijfmethoden en alle expressieve mogelijkheden van de kunst van het contrapunt
van de Lage Landen, zelfs op het moment dat deze kunst in het gedrang kwam.
Robert Wangermée
Programma ∙ Programme, p. 2
Toelichting, p. 4
Clé d’écoute, p. 8
Biografieën · Biographies, p. 13
Gezongen teksten · Textes chantés, p. 18
1COLLEGIUM VOCALE GENT ORLANDUS LASSUS
Kristen Witmer, cantus 1532-1594
Barbora Kabátková, sesta parte De l’eterne tue sante alme faville, a5 (Gabriele Fiamma)
O tempo, o ciel, a5 (Francesco Petrarca)
Benedict Hymas, altus Per aspro mar di notte, a4 (Gabriele Fiamma)
Tore Tom Denys, tenor
Thomas Hobbs, quinta parte Interludio:
Jimmy Holliday, basso Fantasia n. 1, a3, voor viole da gamba · pour violes de gambe [1604]
Piú volte un bel desio, a6 (Gabriele Fiamma)
HATHOR CONSORT Ben sono i premi tuoi, a6 (Gabriele Fiamma)
Romina Lischka, viola da gamba · viole de gambe Canzon, la doglia e ‘l pianto, a4 (Anonymus)
Thomas Baeté, viola da gamba · viole de gambe Che giova posseder cittadi e regni, a5 (Pietro Bemb)
Liam Fennelly, viola da gamba · viole de gambe Interludio:
Irene Klein, viola da gamba · viole de gambe Vedi l’aurora, voor luit · pour luth
Thomas Boysen, teorbe · théorbe
Quand’io penso al fuggir, a5 (Gabriele Fiamma)
PHILIPPE HERREWEGHE, leiding · direction Io son sì stanco sotto ’l fascio antico, a5 (Francesco Petrarca)
Ecco che pur vi lasso, a5 (Anonymus)
Quando il giorno, a5 (Gabriele Fiamma)
Interludio:
O TEMPO, O CIEL! GIACHES DE WERT
1535-1596
Italiaanse madrigalen uit de late periode van de bundels · Fantasia n. 2 a 4, voor viole da gamba · pour violes de gambe [1590]
Madrigaux italiens tardifs issus des recueils
ORLANDUS LASSUS
Madrigali novamente composti a 5 voci & Chi è fermato di menar sua vita, a4 (Francesco Petrarca)
Madrigali a 4-5-6 voci, novamente composti (Nürnberg, 1585 & 1587) Deh lascia, anima, homai, a4 (Gabriele Fiamma)
Tanto è quel bene, eterno amor, a6 (Gabriele Fiamma)
Il grave dell’età, a6 (Gabriele Fiamma)
21:20
einde van het concert · fin du concert
steun · soutien concert zonder pauze · concert sans pause
Gelieve uit respect voor de artiesten en de muziek de stilte te bewaren. Schakel je gsm of elektronisch
uurwerk uit en hoest niet onnodig. Het is verboden te fotograferen, te filmen en opnames te maken.
Pour les artistes et la musique, merci de respecter le silence. Veillez à éteindre téléphones portables,
montres électroniques et à réprimer les toux. Il est interdit de photographier, filmer et enregistrer.
2 3TOELICHTING
uitbundige muziek steunde op de dat het absolute hoogtepunt van de
EEN KORTE GESCHIEDENIS VAN ambachtelijke traditie van straatzangers muziekrenaissance inluidde.
en brak met de complexiteit van de
HET MADRIGAAL grote Vlaamse motetten. Ook al behield De picturale kracht van woorden
ze een polyfone dimensie, ze was Tot de grootste madrigalisten behoor-
VAN DE FIAMMINGHI TOT DE VIRTUOSI tegelijk veel spontaner en klonk de den componisten als Jacob Arcadelt,
modale Italiaan een stuk vertrouwder Adriaan Willaert, Cypriano de Rore,
Het madrigaal is ongetwijfeld hét typische genre bij uitstek van de Italiaanse in de oren. Deze volksmuziek, die Giaches de Wert en Philippus de Monte.
muziekrenaissance. Als synthese tussen de Frans-Vlaamse polyfonie en het ook verstokte fans had bij sommige Ook al bleven de Italianen niet achter,
populaire genre van de frottola werd het in de 16e eeuw enorm veel beoefend in machthebbers, zoals Isabella d’Este, het waren de Fiamminghi die groten-
heel Italië, en droeg het bij tot de Italiaanse culturele identiteit. Zijn belangrijkste won al snel aan populariteit, van Firenze deels de stijl vormgaven. Geleidelijk
kenmerken – de nauwe band tussen tekst en muziek en een sterke zin voor tot Napels. De frottola wierp ook nieuw verrijkten ze het madrigaal met expres-
expressie – maken het madrigaal tot een van de vernieuwende muziekgenres die licht op de interactie tussen muziek en sieve technieken die er steeds beter
de brug slaan naar de barokopera. tekst. Zo liet ze een nieuwe muzikale in slaagden poëtische beelden om te
wind waaien door de Italiaanse laars, zetten in klanken. Het madrigaal werd
temeer omdat ze het terrein effende geleidelijk vijfstemmig, maar tegelijk
Een versnipperd Italië de “prins onder de musici”, die lange voor de specifiek Italiaanse genres werd de textuur verrijkt met tal van
tijd in dienst werkte van de hertog van van de toekomst, met name de late steeds scherpere dissonanten, die
Om meer inzicht te krijgen in de Ferrare. Verder ook Heinrich Isaac, die polyfonie en nadien de barok. treffend de verzuchtingen en de pijn
ontstaansgeschiedenis van het actief was aan het hof van de Medici, en van de dichter weergeven en naadloos
madrigaal, moeten we kort de politieke uiteraard ook Roland de Lassus (ook wel geïntegreerd worden in een ingewikkeld
context schetsen van wat nog niet het Orlando di Lasso genoemd), die in 1553 Het madrigaal van de Fiamminghi contrapunt. De harmonie werd verfijnd
herenigde Italië is van de 19e eeuw, al op zijn 21e kapelmeester werd van met nieuwe kleuren die de meest di-
maar een lappendeken van koninkrijken, de basiliek San Giovanni in Laterano in Merkwaardig genoeg is de bakermat verse sferen oproepen, zonsopgangen,
stadsstaten en hertogdommen. Hoewel Rome. Op die manier groeit de nobele van het madrigaal Rome, de heilige idyllische landschappen en nachtelijke
die dezelfde taal gemeen hebben en Frans-Vlaamse polyfonie in de 15e en de stad, wanneer in 1530 de eerste bundel nevelslierten aan het wateroppervlak.
ook een zekere gevoeligheid delen, 16e eeuw uit tot officieel muziekgenre, Madrigali di diversi autori verscheen bij De chromatiek van een Cypriano de
vormen ze absoluut geen politieke en dat aan alle Italiaanse hoven. uitgever Dorico. Hoeft het verbazing te Rore of een Nicola Vicentino (allebei
identiteit. Interne oorlogen tussen wekken dat dit boek zowel werken bevat leerlingen van Willaert) entte zich op
prinsen zijn schering en inslag, en van van de Italiaan Costanzo Festa als van nieuwe compositietechnieken, waarvan
een Italiaanse eenheid is niet echt De frottola: de bloei de Frans-Vlaamse Philippe Verdelot? de opeenvolgende halve tonen subtiel
sprake. Temeer omdat de externe van een populair genre Hier wordt bevestigd wat we eigenlijk versmelten met de eindeloos golvende
invloed van de Europese staten niet al konden vermoeden: het madrigaal is klaagzangen. Ritmische en melodische
alleen politiek voelbaar is op het Als reactie op de verspreiding van de zowel geworteld in de contrapuntische figuren ondersteunen bij uitstek de
schiereiland, maar ook op muzikaal vlak. Frans-Vlaamse polyfonie ontwikkelde wetenschap van de “ernstige” symbolische teksten van het repertoire.
Sinds de komst van Guillaume Dufay, er zich vanaf het Quattrocento een componisten uit het noorden als in het Zo horen we vaak hoge stemmen bij “il
wiens Nuper rosarum flores op 25 populair muziekgenre dat dieper spontane “lokale” genre van de frottola. cielo”, terwijl alles wat naar “la terra” ver-
maart 1436 voor het eerst te horen was geworteld is in het Italiaanse landschap. Complexe polyfonie en aandacht voor wijst, ondersteund wordt met diepere
naar aanleiding van de inwijding van Eerst in Firenze, dankzij Lorenzo de tekst deden op die manier het en aardsere accenten.
de kathedraal Santa Maria del Fiore in de’Medici (bijgenaamd il Magnifico), genre van het madrigaal ontstaan, een Deze esthetische vernieuwingen
Firenze, kwam er een ware stormloop op die het Toscaans wil verdedigen als uiterst verfijnde poëtische stijl waarbij vervallen soms weliswaar wat in
gang van musici uit het noorden richting literaire taal in plaats van het Latijn. de combinatie van muziek en tekst de effectbejag of in een vorm van
Italië, de zogenoemde Fiamminghi Naast de bloei van deze nieuwe poëzie, ziel van de luisteraar moet beroeren. “madrigalistische conventie”, maar
(Vlamingen). Die verspreidden complexe groeide het volkse genre van de frottola Dat leidde tot een uiterst geslaagde breken nooit met de onmiddellijke
polyfone muziek die een harmonieuze (en de talrijke afgeleide vormen) uit fusie tussen twee op het eerste gezicht en zinderende expressie van de
schoonheid uitstraalt. Als voorbeeld tot instrument van wat Roger Tellart sterk verschillende tradities. Die Italiaanse poëzie. Tegelijk blijft
kunnen we Josquin des Prez noemen, “het Italiaanse verschil” noemt. Deze leverden nochtans een repertoire op spontane tekstdeclamatie essentieel.
4 5Op die manier ontstaat een echte Gesualdo is dan weer een sombere, Met deze strofe begint een sonnet filosofie, de literatuur en de diplomatie.
klankruimte en een synesthetische solitaire komeet binnen dit weidse van de Venetiaanse dichter-theoloog Als persoonlijke vriend van Lassus
dimensie waarbij de verzen van klassieke universum. Hij maakte van het madrigaal Gabriele Fiamma (1533-1585), een begeleidde hij hem tijdens zijn ziekte
dichters als Petrarca en toenmalige een spiegel van de vele kwellingen van de geestelijke gedichten uit zijn en zijn levenseinde. Terwijl de 12
dichters als Giovanni Battista Guarini van de ziel, en hanteerde daarbij een verzameling Rime spirituali uit 1570. Uit madrigalen uit 1585 alle vijfstemmig
(zijn herdersspel Il pastor fido was een bijzonder gewaagde chromatiek die zelfs deze moraliserende poëzie selecteerde zijn, is de bundel van 1587 niet alleen
echte bijbel voor de madrigalisten) vandaag nog altijd bevreemdend klinkt. Orlandus Lassus ongeveer de helft van omvangrijker (23 werken), maar ook voor
gesublimeerd worden door zang. Monteverdi staat voor ons zowat in alle teksten voor zijn twee late bundels een wisselende bezetting van vier tot
zijn eentje symbool voor het madrigaal. madrigalen (1585 en 1587). De tekst van zes stemmen. Naast poëzie van Fiamma
Het gouden tijdperk van het madrigaal En het moet gezegd: hij beheerste er Il grave de l’età is tekenend voor Lassus’ en Petrarca zijn enkele gedichten van de
Tijdens de laatste decennia van de niet alleen perfect alle aspecten van, productie vanaf ca. 1580. hand van Lodovico Ariosto, Francesco
16e eeuw beleefde het madrigaal zijn maar gaf zijn composities ook een echte In 1579 volgde Wilhelm zijn vader Beccuti en anonieme schrijvers.
gouden tijdperk, dankzij drie Italiaanse dramatische of zelfs operadimensie. Hij Albrecht van Beieren op als hertog Het meest opvallende kenmerk van
virtuosi: Luca Marenzio, Carlo Gesualdo beoefende daarbij een stile recitativo van München, waar Lassus sinds 1556 het laat-16e-eeuwse madrigaal is de
en Claudio Monteverdi. waarbij de tekst centraal staat. Geen in dienst was, eerst als zanger, nadien toenemende aandacht voor de relatie
Marenzio kan zonder twijfel wonder dus dat zijn madrigalen in als kapelmeester. Twee factoren tussen tekst en muziek, vooral in functie
beschouwd worden als pionier van het zijn laatste boeken geleidelijk het waren toen ingrijpend voor Lassus’ van een optimale expressie. Il grave
klassieke madrigaal, zo transparant a cappella-register verlaten, en werk: enerzijds de invloed van de de l’età illustreert dit voorbeeldig: het
en doeltreffend is zijn expressie. Hij geschreven zijn voor solisten en contrareformatie via de Jezuïeten en lage, ‘drukkende’ register bij de inzet il
was een melodisch genie dat maar continuo. Op die manier luidden ze een de streng religieuze hertog Wilhelm, grave, de langzame beweging en de
liefst negen boeken met vijfstemmige esthetische revolutie in die zou leiden die van zijn kapelmeester steeds meer dissonanten op ‘negatieve’ affecten
madrigalen componeerde, naast zes tot het ontstaan van de barokopera. religieuze composities eiste, anderzijds als dolor en tedio, de versnelling en
boeken met zesstemmige madrigalen. Lassus’ zorgen om zijn oude dag en de snedige ritmiek op con gran forza
Maar qua bekendheid moest hij toch Charles-Henry Boland zijn eeuwige zaligheid na zijn dood. De m’assale. De componist volgt de tekst
enigszins onderdoen voor Monteverdi. madrigalenbundels uit 1585 en 1587 als het ware op de voet.
zijn dan ook overwegend geestelijke Met zijn madrigalen zette Lassus de
madrigalen, vooral op teksten van deur op een kier naar de vroegbarok:
Fiamma en van Francesco Petrarca, hij hield zich nog steeds aan de strenge
niet uit diens liefdespoëzie, maar uit regels van het contrapunt, maar de
de religieus getinte I Trionfi, met als zucht naar tekstexpressie verhoogde
centraal thema de opgang van de mens de drang naar een grotere vrijheid van
DE VERFIJNDE GEESTELIJKE MADRIGALEN vanuit de zonde naar de verlossing. expressie die met de madrigalen van
De bundel van 1585, exclusief op zijn tijdgenoot Giaches de Wert en
VAN ORLANDUS LASSUS: teksten van Fiamma en Petrarca, droeg diens leerling Claudio Monteverdi een
EEN IDEALE FUSIE TUSSEN TEKST EN MUZIEK Lassus op aan de kunstminnende hertog absoluut hoogtepunt bereikte.
Mario Bevilacqua (1536-1593), die in zijn
paleis in Verona geregeld concerten Ignace Bossuyt
Il grave de l’età, ch’a sempre al fianco Het gewicht van jaren, altijd vergezeld organiseerde, waar in intieme kring de
Dolor, tedio, pallor, tenebre e ghiaccio, van pijn, lusteloosheid, bleekheid, verfijnde madrigaalkunst weerklonk.
Con gra forza m’assale; onde duisternis en koude, De opdracht van de bundel van 1587
m’agghiaccio, overvalt me met grote kracht; ik verstijf is een persoonlijker document, gericht
Pensando, come io son già frale e dan ook aan Thomas Mermann (1547-1612), de
stanco. bij de gedachte hoe kwetsbaar en hertogelijke lijfarts, die ook beslagen
vermoeid ik al ben. was in de muziek, de rechtskunde, de
6 7CLÉ D’ÉCOUTE
cette musique débridée, si elle conserve De la peinture des mots
UNE BRÈVE HISTOIRE DU MADRIGAL une dimension polyphonique, s’incarne
en un geste nettement plus spontané Parmi les grands madrigalistes figurent
DES FIAMMINGHI AUX VIRTUOSI où l’homme italien peut y trouver des des noms tels que Jacob Arcadelt,
résonances familières. Cette musique Adrian Willaert, Cyprien de Rore,
Le madrigal est certainement le genre emblématique de la Renaissance musicale populaire, que soutiennent également Jacques de Wert (Giaches de Wert) ou
en Italie. Synthèse de la polyphonie franco-flamande et du genre populaire de la certains puissants telle Isabelle d’Este encore Philippe de Monte. Si les Italiens
frottola, il fut pratiqué abondamment sur toute la péninsule au XVIe siècle et qui en est une ardente promotrice, ne sont pas en reste dans la production
a participé à l’édification d’une forme d’identité culturelle italienne. Ses triomphe rapidement de Florence à madrigalesque, il faut reconnaître que
principales caractéristiques, à savoir une interaction étroite entre les paroles Naples. La frottola apporte également les Fiamminghi prennent une large part
et la musique et un souci expressif aigu, font du madrigal l’un des vecteurs de une conception neuve de l’interaction dans la définition du style. Ils vont pro-
transformation de la musique qui conduisit vers l’opéra baroque. entre musique et texte. Elle fait ainsi gressivement doter le madrigal de pro-
souffler un vent de fraîcheur sur la botte, cédés expressifs toujours plus adéquats
autant qu’elle prépare le terrain pour à la formulation sonore des images poé-
Une Italie morcelée longtemps au service du duc de Ferrare, les futures innovations spécifiquement tiques. Adoptant graduellement le dis-
celui de Heinrich Isaac qui œuvra à italiennes de la polyphonie tardive et – positif à cinq voix, la texture du madrigal
Pour comprendre l’émergence du la cour des Médicis, et naturellement de manière plus lointaine – du baroque. va s’enrichir de nombreuses dissonances
madrigal, il faut rappeler brièvement le Roland de Lassus (dit aussi Orlando de plus en plus âpres, susceptibles de
contexte politique de ce qui n’est pas di Lasso) qui, en 1553, devint à 21 ans traduire les douleurs et soupirs du poète
encore l’Italie réunifiée du XIXe siècle, seulement maître de chapelle de la Le madrigal des Fiamminghi tissés intimement dans un contrepoint
mais un morcellement de royaumes, basilique San Giovanni in Laterano à tortueux. L’harmonie se nimbe de nou-
cités-états et duchés qui, bien qu’ils Rome. La noble polyphonie franco- Assez curieusement, la naissance du velles couleurs capables de façonner les
partagent une langue et une certaine flamande devient ainsi aux XVe et XVIe madrigal a lieu à Rome, ville sainte, climats les plus divers, levers de soleil,
sensibilité, ne forment nullement une siècles le modèle de la musique officielle lorsqu’en 1530 le premier recueil de campagnes arcadiennes ou brumes
identité politique. Les guerres intestines dans toutes les cours de la péninsule. Madrigali di diversi autori est publié nocturnes à la surface de l’eau. Le
entre princes ne sont pas rares et l’on chez l’éditeur Dorico. Doit-on s’étonner chromatisme d’un Cyprien de Rore ou
peut difficilement parler d’une unité de voir ce livre rassembler l’Italien d’un Nicola Vicentino (tous deux élèves
italienne. D’autant que l’influence La frottola : émergence Costanzo Festa et le Franco-Flamand de Willaert) vient également s’ajouter
extérieure des états européens se fait d’un genre populaire Philippe Verdelot ? Se dégage ainsi ce aux techniques de composition, dont les
sentir au sein de la péninsule sur le plan que l’on pouvait déjà pressentir, à savoir demi-tons successifs épousent subtile-
politique, mais aussi au sein de la sphère En réaction à cela, une musique que le madrigal plonge ses racines tout ment les courbes infinies des plaintes.
musicale. populaire, résolument plus enracinée à la fois dans la science contrapuntique Figures rythmiques et mélodiques sym-
Depuis l’arrivée d’un certain dans le paysage italien, va se développer des sévères hommes du Nord et dans bolisent tout autant qu’elles font sentir
Guillaume Dufay et son Nuper rosarum dès le Quattrocento, d’abord à cette musique proprement « locale » les mots emblématiques du répertoire.
flores créé le 25 mars 1436 à l’occasion Florence grâce à Laurent de Médicis (le de la spontanéité qu’est la frottola. Ainsi entendons-nous souvent les voix
de la consécration de la cathédrale Magnifique) qui entend défendre, face Polyphonie savante et souci du texte plafonnant dans l’aigu sur « il cielo »
Santa Maria del Fiore de Florence, les au latin, le toscan en tant que langue font ainsi naître le genre du madrigal, tandis que des accents plus graves
terres transalpines connaissent une littéraire. Conjointement à l’émergence projet poétique d’une haute finesse où et telluriques viennent matérialiser le
déferlante de musiciens du Nord, ceux de cette nouvelle poésie, le genre le son et la parole travaillent de concert champ lexical de « la terra ».
que l’on appelait alors les Fiamminghi populaire de la frottola (et ses nombreux pour atteindre l’âme de l’auditeur. Ces innovations esthétiques, si elles
(Flamands). Ceux-ci diffusent une dérivés) va devenir l’instrument de ce On ne saurait trop louer cette fusion versent parfois quelque peu dans l’effet
musique polyphonique savante d’une que Roger Tellart nomme la « différence heureuse entre deux traditions a priori ou dans une forme de « convention
rigoureuse beauté. On peut citer à italienne ». Puisant dans l’artisanat hétérogènes et qui cependant forgeront madrigaliste », ne rompent cependant
titre d’exemple le cas du « prince des des chanteurs de rue, rompant avec la une répertoire incarnant l’apogée de la jamais avec une expression immédiate
musiciens » Josquin des Prez qui fut complexité des grands motets flamands, Renaissance en musique. et vibrante de la poésie italienne, de
8 9même que demeure primordiale le Quant à Gesualdo, comète sombre C’est avec ces mots que commence un de droit, de philosophie, de littérature et
souci d’une déclamation spontanée et solitaire au sein de ce grand sonnet du poète et théologien vénitien de diplomatie. Ami personnel de Lassus,
du texte. Il s’agit d’un véritable espace panorama, il fait du madrigal un miroir Gabriele Fiamma (1533-1585), tiré de il l’accompagna durant sa maladie et
sonore et synesthésique où les vers des des nombreux tourments de l’âme, son recueil de poèmes spirituels Rime à la fin de sa vie. Tandis que les douze
poètes classiques tel Pétrarque et des conduisant le chromatisme dans ses spirituali (1570). Roland de Lassus madrigaux de 1585 sont tous à cinq voix,
contemporains comme Giovanni Battista retranchements et qui sonne encore à reprit près de la moitié de ces poèmes le recueil de 1587 est non seulement
Guarini (sa pastorale Il pastor fido fut nos oreilles modernes d’une étrange moralisateurs pour ses deux derniers plus vaste (23 pièces), mais aussi pour
une véritable bible pour les madriga- façon. recueils de madrigaux (1585 et 1587). Le un effectif changeant de quatre à six
listes) sont sublimés par le chant. À nos yeux, Monteverdi incarnerait texte d’Il grave de l’età est typique de la voix. Outre des poésies de Fiamma et de
presque le madrigal à lui seul. Il faut production de Lassus des années 1580. Pétrarque, on y trouve quelques poèmes
L’âge d’or du madrigal dire qu’il n’est pas seulement celui En 1579, Guillaume succéda à son de la main de L’Arioste, de Francesco
qui en maîtrise tous les aspects au père Albert comme duc de Bavière Beccuti et d’anonymes.
Dans les dernières décennies du plus haut degré, il apporte également à Munich, où Lassus était en service La caractéristique la plus frappante
XVIe siècle, le madrigal connait son âge une véritable dimension dramatique – depuis 1556, d’abord comme chanteur, du madrigal de la fin du XVIe siècle est
d’or grâce au trio des virtuosi italiens voire opératique – à ses compositions, puis comme maître de chapelle. Deux l’attention croissante portée à la relation
que sont Luca Marenzio, Carlo Gesualdo cultivant un stile recitativo où la parole facteurs étaient alors déterminants entre texte et musique, dans l’idée
et Claudio Monteverdi. se retrouve au cœur de la composition. dans l’œuvre de Lassus : d’une part d’une expression optimale. Il grave de
Marenzio peut sans doute être Ce n’est pas sans surprise que nous l’influence de la Contre-Réforme, via l’età illustre cela de façon exemplaire :
considéré comme le chantre du voyons ses madrigaux progressivement les jésuites et le duc Guillaume, très le registre grave, « oppressant » sur
madrigal classique, tant son expression délaisser, dans les dernières livres, strict sur le plan religieux, qui exigeait l’attaque « il grave », le mouvement
est efficace et transparente. Un génie le registre a cappella pour rejoindre de son maître de chapelle toujours plus lent et les dissonances sur les affects
mélodique qui se déploie tout au long l’écriture pour solistes et continuo, de compositions sacrées, et de l’autre « négatifs » comme sur « dolor » et
de ses neuf livres de madrigaux à cinq accompagnant la révolution esthétique sa préoccupation pour ses vieux jours « tedio », l’accélération et la rythmique
voix – sans compter les six livres à six qui devait conduire à l’opéra baroque. et son salut éternel après la mort. Les cinglante sur « con gran forza
voix – mais dont la notoriété fut quelque recueils de madrigaux de 1585 et 1587 m’assale »… Le compositeur suit le texte
peu éclipsée par Monteverdi. Charles-Henry Boland sont principalement des madrigaux au plus près.
spirituels, des mises en musique de Avec ses madrigaux, Lassus ouvre
textes de Fiamma et de Pétrarque – la porte aux débuts du baroque : il s’en
non pas de sa poésie amoureuse, mais tient toujours aux règles strictes du
de textes tirés d’I Trionfi, aux accents contrepoint, mais le désir de coller à
religieux, avec le progrès de l’homme l’expression du texte accroît le besoin
LES PLUS BEAUX MADRIGAUX SPIRITUELS depuis le péché jusqu’au salut comme d’une plus grande liberté d’expression,
thème central. qui atteindra des sommets absolus avec
DE ROLAND DE LASSUS : Lassus dédia le recueil de 1585, les madrigaux de son contemporain
UNE FUSION IDÉALE ENTRE TEXTE ET MUSIQUE sur des textes de Fiamma et de Jacques de Wert et son élève Claudio
Pétrarque exclusivement, au comte Monteverdi.
Mario Bevilacqua (1536-1593), ami des
Il grave de l’età, ch’a sempre al fianco Le poids des années, toujours arts, qui organisait régulièrement des Ignace Bossuyt
Dolor, tedio, pallor, tenebre e ghiaccio, accompagné concerts dans son palais de Vérone, où
Con gra forza m’assale; onde De peine, d’apathie, de pâleur, les plus beaux madrigaux étaient joués
m’agghiaccio, d’obscurité et de froid, dans l’intimité. La dédicace du recueil
Pensando, come io son già frale e M’atteint avec une grande force ; je de 1587 est plus personnelle, adressée
stanco. me fige à Thomas Mermann (1547-1612), le
En pensant à quel point je suis déjà médecin personnel du duc de Bavière,
fragile et fatigué. qui s’occupait également de musique,
10 11BIOGRAFIEËN · BIOGRAPHIES
Philippe Herreweghe, FR Né à Gand, Philippe Herreweghe
leiding · direction y combine études universitaires et
formation au conservatoire. C’est à la
NL Philippe Herreweghe werd geboren même période qu’il commence à diriger,
in Gent en combineerde er zijn avant de fonder le Collegium Vocale
universitaire studies met een opleiding Gent en 1970. Il est alors remarqué
aan het conservatorium. In dezelfde par Nikolaus Harnoncourt et Gustav
periode begon hij te dirigeren en in 1970 Leonhardt, qui l’invitent à collaborer
richtte hij het Collegium Vocale Gent à l’enregistrement d’une intégrale
op. Nikolaus Harnoncourt en Gustav des cantates de Bach. Son approche
Leonhardt merkten zijn uitzonderlijke de la musique baroque suscitant de
benaderingswijze op en nodigden hem nombreux éloges, il fonde l’ensemble
uit om mee te werken aan hun opnames La Chapelle royale à Paris en 1977.
van de verzamelde Bachcantates. Entre 1982 et 2002, Herreweghe est
Algauw werd Herreweghes aanpak van le directeur artistique des Académies
de barokmuziek alom geprezen en in musicales de Saintes. En 1991, c’est
1977 richtte hij in Parijs het ensemble l’Orchestre des Champs-Élysées,
© Charlie De Keersmaecker
La Chapelle Royale op. Van 1982 tot formation destinée à interpréter
2002 was Philippe Herreweghe artistiek le répertoire (pré)romantique sur
directeur van de Académies Musicales instruments historiques, qui voit le
de Saintes. In 1991 werd ook het jour. Au cours de la dernière décennie,
Orchestre des Champs Élysées boven de Herreweghe s’est également consacré
doopvont gehouden, met de bedoeling au grand répertoire symphonique allant
het (pre)romantische repertoire uit de Beethoven à Stravinski. Depuis
te voeren op originele instrumenten. 1997, il est le chef d’orchestre de
De laatste decennia legt Herreweghe l’Antwerp Symphony Orchestra. Chef
zich toe op het grote symfonische invité très prisé, il dirige régulièrement
repertoire van Beethoven tot Stravinski. des orchestres comme le Koninklijk
Sinds 1997 engageert hij zich als Concertgebouworkest Amsterdam,
dirigent van het Antwerp Symphony le Gewandhausorchester Leipzig,
Orchestra. Bovendien is hij een veel le Scottisch Chamber Orchestra
gevraagd gastdirigent van orkesten ou le Tonhalle Orchester Zürich.
zoals het Concertgebouworkest Les prochaines saisons le verront
Amsterdam, het Gewandhausorchester collaborer avec d’autres phalanges
Leipzig, het Scottisch Chamber telles que la Staatskapelle Dresden,
Orchestra en het Tonhalle Orchester le Konzerthausorchester Berlin et le
Zürich. In de komende seizoenen Cleveland Orchestra. Herreweghe a à
staan engagementen gepland son actif une discographie riche de plus
bij de Staatskapelle Dresden, het de 120 enregistrements et a fondé son
Konzerthausorchester Berlin en het propre label en 2010 : φ (Phi).
Cleveland Orchestra. Herreweghe
beschikt over een uitgebreide
discografie met meer dan 120 opnames.
In 2010 richtte hij een eigen label φ
(Phi) op.
12 13Collegium Vocale Gent FR Le Collegium Vocale Gent a vu le
jour en 1970 à l’initiative de Philippe
NL Collegium Vocale Gent werd Herreweghe. L’ensemble est à
opgericht in 1970 op initiatief van l’époque un des premiers à étendre les
Philippe Herreweghe, samen met nouveaux principes d’interprétation
een groep bevriende studenten. Het historiquement informée de la musique
ensemble paste als een van de eerste baroque à la musique vocale. Cette
de nieuwe inzichten inzake de historisch approche authentique, mettant l’accent
geïnformeerde uitvoeringspraktijk van sur le texte et la rhétorique, est à la
barokmuziek toe op de vocale muziek. base d’un langage sonore transparent
Deze authentieke, tekstgerichte en qui a permis au Collegium Vocale Gent
retorische aanpak zorgde voor een d’obtenir en quelques années une
transparant klankidioom waardoor het reconnaissance internationale et d’être
© Peter Van Den Borre
ensemble in nauwelijks enkele jaren tijd invité à se produire dans des salles de
wereldfaam verwierf en te gast was op concert et festivals musicaux prestigieux
alle belangrijke podia en muziekfestivals en Europe, aux États-Unis, en Russie,
van Europa, de Verenigde Staten, en Amérique du Sud, au Japon, à Hong
Rusland, Zuid-Amerika, Japan, Hong Kong et en Australie. L’ensemble dispose
Kong en Australië. Collegium Vocale également d’un effectif symphonique
Gent legt zich ook toe op het klassieke, qui lui permet d’interpréter des oratorios
romantische en hedendaagse classiques et romantiques aux côtés
oratoriumrepertoire, uitgevoerd in de grands orchestres. Sa discographie
een symfonische bezetting, waarvoor compte plus de cent enregistrements.
het met grote orkesten musiceerde. Sont récemment parus sur le label Phi
De discografie van Collegium Vocale Johann Sebastian Bach: Du treuer Gott
Gent bevat meer dan 100 opnamen. (2017), consacré aux cantates BWV
Op het label Phi heeft het ensemble 101, 115 et 103 de Bach, et Claudio
recent de cd Johann Sebastian Bach: Monteverdi: Vespro della Beata Virgine
Du treuer Gott (2017) uitgebracht, (2018). Depuis 2017, l’ensemble organise
gewijd aan de cantates BWV 101, 115 son propre festival d’été en Toscane : le
en 103 van Bach, en de cd Claudio Collegium Vocale Crete Senesi.
Monteverdi: Vespro della Beata Virgine
(2018). Sinds 2017 organiseert het
ensemble in het Italiaanse Toscane een
eigen zomerfestival: Collegium Vocale
Crete Senesi.
14 15Hathor Consort FR Fondé en 2011 par Romina Lischka,
le Hathor Consort explore la musique
NL Het Hathor Consort werd in 2011 pour consort de la Renaissance et du
door Romina Lischka opgericht. Het baroque, dans diverses distributions
brengt consortmuziek uit de renaissance instrumentales, avec la viole de gambe
en de barok in diverse instrumentale comme point central. L’ensemble doit
bezettingen, met de viola da gamba als son nom à Hathor, une déesse mère
uitgangspunt. Het ensemble ontleent de l’Égypte ancienne, déesse de la
zijn naam aan Hathor, een moedergod danse, de l’art et de la musique. En
uit het oude Egypte, godin van dans, 2012, le Hathor Consort présente au
kunst en muziek. In 2012 stelde het Bijloke à Gand son projet Lachrimae
Hathor Consort samen met danseres - The Seven Teares of John Dowland,
Femke Gyselinck Lachrimae - The Seven en compagnie de la danseuse Femke
Teares of John Dowland voor in de Gyselinck. En 2013 suivent les Consort
Bijloke van Gent. In 2013 bracht het Songs and Fantasies by William Byrd
© Robbrecht Desmet
bij het Netwerk Oude Muziek Consort dans le cadre du Netwerk Oud Muziek
Songs and Fantasies by William Byrd. (Utrecht). Paru en 2014 chez Fuga
De eerste cd van het Hathor Consort, Libera, le premier disque de l’ensemble,
Dowland - Lachrimae or Seaven Tears, Dowland - Lachrimae or Seaven Tears, a
verscheen in 2014 (Fuga Libera), werd reçu 4 Diapasons et a été retenu parmi
genomineerd voor Klara’s 10 en ontving les « Klara’s 10 ». En 2017, l’ensemble
4 Diapasons. In 2017 stelde de groep a présenté Consort Fantasias for five
Consort Fantasias for five and six and six viols of Lawes & Jenkins aux
viols of Lawes & Jenkins voor op het festivals MA Brugge et Midi Minimes.
MAfestival in Brugge en tijdens de Cette saison, il interprète Alfonso
Midi Minimes. Dit seizoen brengt het Ferrabsoco II & the Golden Age of
Hathor Consort Alfonso Ferrabsoco II Jacobean Consort Music lors d’une
& the Golden Age of Jacobean Consort tournée aux Pays-Bas, ainsi que O
Music tijdens een tournee in Nederland, tiempo, o Ciel - Madrigaux de Roland
en O tiempo, o Ciel - Madrigalen van de Lassus, dans des lieux tels que les
Orlando Lassus in concertzalen als philharmonies de Essen et Cologne ou
de filharmonie van Keulen en Essen, le Wigmore Hall. Le Hathor Consort se
en Wigmore Hall. Het Hathor Consort produit entre autres dans le cadre des
is verder te gast op onder meer de Musikfestspiele Potsdam, du Festival
Musikfestspiele Potsdam, het Festival van Vlaanderen et du Festival Oude
van Vlaanderen en het Festival Oude Muziek d’Utrecht.
Muziek Utrecht.
16 17GEZONGEN TEKSTEN · TEXTES CHANTÉS
ORLANDUS LASSUS
DE L’ETERNE TUE SANTE ALME FAVILLE
Testo: Gabriele Fiamma
De l’eterne tue sante alme faville Uw eeuwige en goddelijke vonken Tes étincelles éternelle et divines
Tal fuoco in me, sommo Signor, s’accende, voeden, mijn Heer, in mij een heilig vuur nourrissent, Seigneur suprême, en moi ce
Che pur non dentro l’alm’accesa rende, dat niet alleen mijn ziel weet te verblijden, feu sacré,
Ma fuori ancor convien, ch’arde e sfaville. maar ook daarbuiten licht en warmte geeft. qui non seulement enflamme l’intérieur de l’âme,
mais produit aussi lumière et chaleur.
E tanto l’ore mie liete e tranquille Dat vuur verschaft mij zulk blijde uren Cette ardeur me donne des heures si heureuses
Fa questo ardor, mentre mi strugge e ‘ncende, terwijl het mij verwarmt en smelten doet, et paisibles,
Che di lui bramo, ovunque il sol risplende, dat ik dolgraag in staat zou willen zijn om tandis qu’il me chauffe et me consume,
Poter l’alm’infiammar a mille, a mille. die gloed in duizend zielen te ontsteken. que je désire ardemment que, partout où le
soleil brille,
il puisse enflammer des âmes par milliers.
Per questo alti misteri, occulti sensi Ik zou geheime boeken willen vinden J’aimerais découvrir des documents sacrés
Vorrei scoprir delle sacrate carte die deze raadselen aan ons onthullen, sur ces grands mystères et sensations occultes,
Con affetto, e con stil purgat’e mondo. in liefderijke, reine taal geschreven. écrits avec amour et dans un style épuré.
Tu, che le gratie, almo signor, dispensi, Ik smeek u, Heer, om mij de kracht te geven Je te prie, Seigneur, toi qui a tellement d’esprit
Giungi a sì bel desio l’ingegno e l’arte, waarmee ik iedereen ertoe kan brengen et d’art,
Perch’arda meco del tuo amor il mondo. zich aan uw vuur te warmen, zoals ik. donne-moi la force d’amener tout le monde
à se réchauffer, comme moi, à ton amour.
O TEMPO, O CIEL
Testo: Francesco Petrarca
O tempo, o ciel volubil, che fuggendo O tijd, o hemelrond dat draait en vliedt Ô temps, ô ciel inconstant, qui abuse en t’enfuyant
Inganni i ciechi e miserabil mortali; en dat de arme, blinde mens bedriegt, des aveugles et misérables mortels !
O dì veloci più che vento e strali, o dag die sneller dan de wind vervliegt, Ô jours plus rapides que le vent et les flèches,
Or ab esperto vostre frodi intendo. ik zie hoe elk van jullie ons misleidt. je connais maintenant vos fraudes par expérience.
Ma scuso voi, e me stesso riprendo: Dat is niet jullie schuld, maar die van mij, Je ne vous accuse pas, c’est moi seul que je blâme :
Che Natura a volar v’aperse l’ali; want jullie zijn met vleugels uitgerust, car la Nature vous a fourni des ailes pour voler ;
A me diede occhi: ed io pur ne’ miei mali en ik kreeg ogen, die ik heb gericht et à moi, des yeux. J’en ai usé pour servir mon
Li tenni; onde vergogna e dolor prendo. op ’t kwade, wat mij nu bedroeft en spijt. malheur ;
voilà ce qui me remplit de honte et d’affliction.
E sarebbe ora, ed è passata omai, Het is dus tijd, de hoogste tijd, om nu L’heure est venue, elle est même passée,
Da rivoltarli in più secura parte, de blik op iets belangrijkers te richten de tourner les yeux vers un but plus certain,
E poner fine agl’infiniti guai. om kwaad en leed niet meer te hoeven vrezen. et de mettre un terme à ces plaintes
incessantes.
18 19Né dal tuo giogo, Amore, l’alma si parte, De dood bevrijdt ons niet van Amors juk, Amour, ce n’est pas de ton joug que mon âme
Ma dal suo mal; con che studio, tu ‘l sai: maar van het aardse kwaad: met moeite, want s’éloigne
Non a caso è virtute, anzi è bell’arte. deugd is geen toeval, maar een schone kunst. mais bien du mal qui lui en arrive, et qu’elle
évite, avec quel soin, tu le sais :
la vertu n’est pas un effet du hasard, mais une
belle science.
PER ASPRO MAR DI NOTTE
Testo: Gabriele Fiamma
Per aspro mar di notte in picciol legno In een klein bootje op de ruwe zee, De nuit, sur un petit bateau
Senza guida o governo della vita zonder een gids, bestuurder of geleide, sans guide ni gouvernail de la vie,
Presi nell’età verde il primo corso, ben ik vertrokken, in mijn jonge jaren. j’ai pris la mer, durant mes jeunes années,
Pensando andar in più tranquilla parte, Ik dacht te gaan naar rustige gebieden, pensant voguer vers des régions plus tranquilles,
Senza provar l’ira crudel de’ venti zonder te lijden onder wrede winden sans être confronté à la colère cruelle des vents
O ‘l fero assalto delle torbid’onde. dan wel een aanval van het woeste water. ou à l’assaut féroce des vagues troubles.
Non hanno tante arene intorno l’onde, De zee is niet omringd door zoveel stranden, Rares sont les plages qui environnent la mer,
Né tante gemme ha ben fiorito legno Een boom wordt niet gesierd door zoveel knoppen Rares comme les bourgeons sur l’arbre.
Quando spiran d’april fecondi venti, wanneer de winden zacht zijn in april, Quand des vents féconds d’avril tournèrent,
Quanti hebbe affanni e doglie allor la vita; zoveel als toen mijn leven zorgen telde. j’éprouvai tant de douleurs dans la vie ;
E pur non volle mai volger il corso, Toch wilde ik de steven nimmer wenden pourtant, je n’ai jamais voulu changer de cap
Per far presto ritorno in miglior parte. om weer te keren naar een beter oord. pour revenir à un meilleur endroit.
Errai, scorrendo in questa e ‘n quella parte, Zo dwaalde ik dus doelloos over zee, J’ai erré sans but dans ces lieux,
Ovunque volse il rio furor dell’onde, gedreven door de woede van de golven balloté par des vagues furieuses,
Sforzando sempre dietro a morte il corso, en onvermoeibaar vechtend voor mijn leven, luttant sans relâche pour ma vie,
Mentre l’acque d’intorno, e dentro al legno terwijl het water rond en in de boot tandis que les eaux environnant et pénétrant
Faceano orribil guerra alla mia vita, mij met zijn gruwelijke kracht belaagde le navire
E con lor congiurati erano i venti. en met de woeste winden samenspande. entraient en guerre contre ma vie,
conspirant avec les vents violents.
Ma quel gran re, ch’affren’il mare ed i venti, Toen heeft de Heerser over zee en winden Mais le grand roi de la mer et des vents,
Mosse pietoso i lumi in quella parte zijn blik barmhartig naar de boot gericht pose son regard miséricordieux sur le vaisseau,
Ov’era oppressa la mia stanca vita; waarop ik vocht voor mijn armzalig leven. où a été accablée ma pauvre vie ;
E con dolci parole acquetò l’onde, Hij sprak de woeste golven sussend toe il apaise les vagues à l’aide de douces paroles,
Volgendo il mio quasi sommerso legno en wees mijn toen al haast gezonken scheepje dirigeant mon bateau presque submergé
A miglior strad’, a più felice corso. een route die minder gevaarlijk was. vers une route plus heureuse.
Così quel che m’avanza del mio corso Ik smeek hem om de weg die mij nog rest Je le prie de protéger
Difenda, prego, da nemici venti van hinderlijke winden te vrijwaren le chemin qu’il me reste des vents ennemis
Sì ch’a questi occhi homai sien tolte l’onde, en zo de hoge golven te kalmeren. et ainsi d’apaiser les hautes vagues,
E del suo aiuto a me doni tal parte, Ook smeek ik hem mij zo te willen steunen et qu’il me vienne en aide en ces lieux,
Che ‘l mio carco d’error sì fragil legno dat ik dit zwaar belast en breekbaar bootje vu que mon bateau si fragile est chargé d’erreurs,
Possa condurre ov’è l’eterna vita. daarheen leid waar het leven eeuwig duurt. afin qu’il me mène vers la vie éternelle.
20 21O voi, già stanchi in questa frale vita, Gijlieden die, als ik, bent moegestreden, Ô vous, déjà las de cette vie friable,
Drizzate al sommo ben dell’alma il corso, laat u geleiden door de hoogste Heer laissez-vous conduire par le plus haut Seigneur
Volgendo al cenno suo la vela e ‘l legno, en volg altijd de weg die hij u wijst, et suivez toujours le chemin qu’il vous indique,
Che farà il mar tranquillo e quieti i venti, want hij kalmeert de golven en de winden, car il apaise les vagues et les vents,
E vi condurrà seco in quella parte, hij leidt u aan zijn hand naar het gebied et il vous conduira vers cette région
Ove ne cuoce il sol, né bagnan l’onde. waar ons het water en de zon niet schaden. où le soleil ne brûle pas et les vagues ne
mouillent pas.
Signor, il legno è fral, grave la vita O Heer, het schip is zwak, het leven zwaar. Seigneur, le bateau est frêle, la vie est pesante
E periglioso il corso in ogni parte; De zee die wij bevaren is gevaarlijk. et la route dangereuse de toute part ;
Ma i venti l’huom fuggir può teco, e l’onde. Met u kan men voor wind en water vluchten. mais l’homme peut fuir les vents et les vagues.
Interludio:
FANTASIA N. 1, VOOR VIOLE DA GAMBA ·
POUR VIOLES DE GAMBE
PIÙ VOLTE UN BEL DESIO
Testo: Gabriele Fiamma
Più volte un bel desio di farmi eterno Ooit heeft verlangen naar een eeuwig leven Plusieurs fois, j’ai souhaité une vie éternelle
E di lasciar di me non bassi esempi, en hoop dat men goed over mij zal denken et espéré que l’on me porte un jugement
M’ha scorto a dir ne’ più famosi tempi mij vaak ertoe gedreven in de kerken favorable,
Le voglie e l’opre del gran re superno. de werken van de Hemelvorst te prijzen. m’encourageant à dire, aux époques les
plus célèbres,
les désirs et les œuvres du grand roi.
Come purgar convien l’affetto interno, Ik sprak over ontlasting van mijn zonden J’ai souvent montré à quel point l’affection
E fuggir sempre gli atti ingiusti ed empi en vluchten voor verkeerde handelingen. intérieure
Mostrai sovente, e come l’huom de’ tempi Ik toonde hoe de mens van deze tijd convient pour purifier et toujours fuir les injustices
Possa l’ira e l’orgoglio haver a scherno. de hoogmoed en de gramschap kan bestrijden. et les actes impies, et comment l’homme de
ce temps
peut railler la colère et l’orgueil.
Hor a cantar del sommo amor m’invoglia Nu wil ik van de hoogste liefde zingen, Maintenant, me vient l’envie de chanter
E m’accende un ardor viv’e possente, want in mijn borstkas brandt een krachtig vuur l’amour suprême
Ch’ogni altra cura dentr’al cor mi sgombra. dat al het andere uit mijn hart verjaagt. et un feu vif et puissant m’anime,
écartant de mon cœur tout autre soin.
Signor, se da te vien l’accesa voglia, Hebt u dit vuur in mij ontstoken, Heer? Seigneur, si tu ressens ce désir enflammé,
Del tuo spirto divin m’empi la mente Vervul mij van uw heilige vervoering, emplit mon esprit de ton esprit divin
E di santo furor tutta l’ingombra. vervul mij van uw goddelijke geest! et d’un ravissement sacré.
22 23BEN SONO I PREMI TUOI
Testo: Gabriele Fiamma
Ben sono i premi tuoi, signor mio, degni, Heer, uw beloningen zijn zoveel waard Mon Seigneur, tes récompenses sont d’une
Onde non schifi il cor stratio né morte, dat ik leed, pijn en zelfs de dood niet vrees; valeur telle
E quella, che prometti, eterna sorte, want u beloont ons met een eeuwig leven que la mort ne me cause si tourment ni crainte,
Onde ogni ben mortal l’huom sprezzi e sdegni. waarin het aards bezit voor ons niet telt. car dans ce destin éternel que tu promets,
la propriété terrestre ne compte pas.
Sien di lagrim’ogn’hor quest’occhi pregni, Laten mijn ogen zich met tranen vullen, Laisse mes yeux s’emplir de larmes,
E quant’io miro sol, noia m’apporte; laat alles wat ik zie mij treurig stemmen tout ce que je vois m’attriste ;
Contra me s’erga il fier nemico e forte, en laat de vijand mij constant belagen le fier et puissant ennemi m’attaque
Ed usi al danno mio tutti gl’ingegni. en mij op allerlei manieren schaden, et me blesse de mille façons.
Poi che sì grand’è il ben, per cui sospiro, want groots is de beloning die mij wacht , Car le bien auquel j’aspire est si grand,
Sì pregiato l’acquisto del mio danno, bijzonder is het doel waarnaar ik streef le rachat de mes blessures si précieux,
Sì liet’il fin d’ogni travaglio mio. en mooi als er een eind komt aan mijn zorgen. et la fin de mes soucis si heureuse.
Benedetto sia ‘l mio dolce martiro, Gezegend is mijn zoete martelgang, Béni soit mon doux martyr,
E ‘l morir, che m’aviv’, e quell’affanno, het sterven dat mij leven doet, de dood et la mort qui m’anime et m’assure
Che mi scorge a gioir sempre con Dio. die maakt dat ik altijd bij God zal zijn. une joie éternelle auprès de Dieu.
CANZON, LA DOGLIA E ’L PIANTO
Testo: Anonimus
Canzon, la doglia e ‘l pianto è ben, che cerchi, Het is jouw taak, gedicht, Chanson, tu cherches la douleur et les pleurs
E ch’agli afflitti porti op zoek te gaan naar waar de mensen lijden et portes aux affligés
Questi santi conforti, en waar je troost kunt brengen. ces saints réconforts.
E di’, che negli affanni il cor s’affina Vertel ze dat verdriet de harten loutert Dis-leur que c’est dans le trouble que se parfait
Con la patientia alta virtù e divina. en dat geduld een goddelijke deugd is. le cœur,
à force de patience, divine vertu.
CHE GIOVA POSSEDER CITTADI E REGNI
Testo: Pietro Bemb
Che giova posseder cittadi e regni, Het heeft geen zin om steden te bezitten, À quoi bon posséder villes et royaumes,
E palagi habitar d’alto lavoro, en rijken, en paleizen te bewonen; habiter de sublimes palais,
E serv’intorno haver, d’imperio degni; geen zin bediend te worden als een keizer, être servi comme un empereur ;
Di porpora vestir, mangiar in oro, uit gouden schalen en op gouden borden, se vêtir de pourpre et manger à des tables dorées,
Esser cantato da sublimi ingegni, geloofd te worden door de grootste geesten, être loué par les plus grands esprits,
E l’arche gravi haver, pien di tesoro, en kisten vol met schatten te bezitten, posséder des coffres remplis de trésors,
Con l’alta fama arrivar, fin al polo, geëerd te worden in de hele wereld, être honoré jusqu’aux confins de la terre,
Morendo poi nel letto fredd’e solo. als je toch eenzaam en alleen moet sterven. pour ensuite mourir seul dans un lit froid.
24 25Interludio:
VEDI L’AURORA, VOOR LUIT · POUR LUTH
QUAND’IO PENSO AL FUGGIR
Testo: Gabriele Fiamma
Quand’io penso al fuggir ratto dell’hore Wanneer ik denk hoe snel de tijd verglijdt, Quand je pense à la vitesse du temps qui passe
E veggio, mentre parlo, il volto e ‘l pelo zie ik, al pratend, hoe mijn huid en haar je vois, en parlant, que ma peau et mes cheveux
Sparso, di morte l’un, l’altro di gelo Door naderende ouderdom en dood épars, l’un mort, les autres gelés,
Cangiar l’usato suo vago colore: de kleur verloren die ze vroeger hadden. ont perdu leur couleur d’antan.
Mi fermo, e pien d’horror prego il mio core Dat doet mij schrikken, en ik smeek mijn hart Je m’arrête et, plein d’horreur, je prie mon cœur
Che di se stesso habbia pietad’e zelo, om anders en aandachtiger te leven qu’il ait pitié de lui-même.
E non voglia smarrir la via del cielo en om niet tussen loze hoop en vrees Je ne veux pas m’écarter du chemin du ciel,
Fra le vane speranze e ‘l van timore. van ’t pad dat naar de hemel leidt te wijken. entre de vaines espérances et de vaines craintes.
Vedi, gli dico, ch’a tuoi danni aspira Let op, mijn hart, zeg ik. Je wordt belaagd. Tu vois, je lui dis, qu’à tes dommages aspire
La morte, che sen viene a gran giornate, De dood komt naderbij met rasse schreden. la mort, qui arrive un beau jour,
E che fugge il piacer, qual nebbia al vento. Als nevel in de wind vlucht het genot. et qui fuit le plaisir, comme le brouillard dans
le vent.
Drizza a quel segno di pensier la mira, Richt dus je blik op de gedachte dat je, Sois attentif à l’idée que,
Ove malgrado de l’ingorda etate ondanks de vraatzucht van de ouderdom, en dépit de la vieillesse qui te ronge,
Potrai sempre con Dio viver contento. altijd tevreden nabij God kunt leven. tu pourras toujours être heureux avec Dieu.
IO SON SÌ STANCO SOTTO ’L FASCIO
ANTICO
Testo: Francesco Petrarca
Io son sì stanco sotto ‘l fascio antico Ik ben zo moe onder de oude last Je me sens si las sous l’antique fardeau
Delle mie colpe e dell’usanza ria. van schuldbewustzijn en het oude kwaad de mes fautes et des habitudes coupables
Ch’i’ temo forte di mancar tra via, dat ik hem niet veel langer meer kan dragen que je crains bien de manquer de force
E di cader in man del mio nemico. en bang ben dat ik voor de vijand zwicht. en chemin
et de tomber aux mains de mon ennemi.
Ben venne e dilivrarmi un grande amico, Wel heeft een goede vriend mijn schuld verlicht Le Bien est venu pour me délivrer un grand ami
Per somma ed ineffabil cortesia; door een onzegbare vrijgevigheid. poussé par une suprême et ineffable courtoisie ;
Poi volò fuor della veduta mia Maar die is nu uit mijn gezicht verdwenen. puis il a volé hors de ma vue,
Si ch’a mirarlo indarno m’affatico. Ik zoek hem overal maar zie hem niet. et je déploie de vains efforts pour le découvrir.
26 27Ma la sua voce ancor quaggiù rimbomba: Toch klinkt zijn stem nog hoorbaar in mijn oren: Mais sa voix retentit encore ici-bas :
O voi che travagliate, ecco il cammino; o gij die zwoegt en slooft, hier is de weg. ô vous qui souffrez, voici le chemin ;
Venite a me, se ‘l passo altri non serra. Kom tot mij, als geen ander hem verspert. venez à moi, si personne n’entrave la route.
Qual grazia, qual amore, o qual destino Welke genade, welke liefde zal mij Quelle grâce, quel amour ou quelle providence
Mi darà penne in guisa di colomba, de vleugels geven van een duif, opdat me donnera des ailes comme celles de la colombe,
Ch’i’ mi riposi, e levimi da terra? ik rust zal vinden en de aard ontstijgen? pour que je trouve du repos et m’envole loin de
la terre ?
ECCO CHE PUR VI LASSO
Testo: Anonimus
Ecco, che pur vi lasso, Ik ga jullie verlaten, Voilà, je vous quitte,
E lasso questi colli, ik ga voorgoed op reis. et je quitte ces collines.
Quella ch’ha il cor di sasso Zij die een hart van steen heeft Celle qui a un cœur de pierre
Fors’havra gli occhi molli, heeft misschien natte ogen, peut-être aura-t-elle des yeux doux,
Se vi fermat’insieme als jullie even stilstaan si vous arrêtez ensemble
A l’angosciose mie bij ’t horen van mijn l’angoisse de ma dernière plainte.
Querele estreme. allerlaatste weeklacht.
QUANDO IL GIORNO
Testo: Gabriele Fiamma
Quando il giorno dall’onde apporta il sole Wanneer het daglicht wegzinkt met de zon, Quand le jour apporte le soleil
E quando accende i suoi lumi la notte, die eerst de lichten aansteekt van de nacht, et quand la nuit se pare de mille lumières,
Quando l’herba il terren copre o la neve, als gras of kruid de grond bedekt, of sneeuw, quand l’herbe ou la neige couvrent la terre
O sia tranquillo, o sia turbato il tempo, en bij windstil dan wel onstuimig weer, que le temps soit calme ou perturbé,
S’io vivo fra le genti o sol nei boschi in stad of dorp of eenzaam inde wouden, si je vis parmi les gens ou seul dans les bois
Sempre verso da gli occhi un mar di pianto. baden mijn ogen in een zee van tranen. en tout temps, mes yeux déversent une mer
de pleurs.
Non hebbe huom forse mai cagion di pianto Geen ander heeft zo’n reden om te wenen Aucun autre n’a de raison de pleurer
Più giusta, da ch’appars’al mondo il sole als ik, die bij de opkomst van de zon, que moi, lorsque le soleil vient au monde
Negli abitati lochi, over ne’ boschi, in de bewoonde wereld of de wouden, dans les lieux habités ou dans les bois,
Perché sepolto in tenebrosa notte onzichtbaar in het duister van de nacht, invisible dans l’obscurité de la nuit,
Neghitoso e rubello a Dio gran tempo eenzaam ontwaakt, in onbarmhartig weer, solitaire éveillé, dans un temps impitoyable,
Giacqui senz’il suo ardor, freddo qual neve. zonder een straaltje zonlicht, koud als sneeuw. il jaillit sans son ardeur, froid comme la neige.
28 29Vous pouvez aussi lire
